de franse nederlanden, geschiedenis

In het nieuwe In Flanders Fields Museum moeten ook Gaza en Oekraïne een plaats krijgen

In 2029 opent het vernieuwde In Flanders Fields Museum in Ieper de deuren, met een focus op de link tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog, ruimte voor actuele geopolitieke thema’s en aandacht voor het grensoverstijgende verhaal. Dat moet met name bezoekers vanuit Frankrijk prikkelen.

Ze heetten Pierre Teilhard de Chardin en David Hunter. De eerste werd in 1881 geboren in Clermont-Ferrand en was priester. De tweede zag het levenslicht in Noord-Ierland in 1875, emigreerde naar Australië en werd er predikant in de methodistenkerk. Wat deze twee mannen met elkaar gemeen hebben? Allebei vochten ze tijdens de Eerste Wereldoorlog op Belgisch grondgebied. Maar hun lotsbestemmingen waren heel verschillend. Teilhard de Chardin overleefde de oorlog en ging nadien in Parijs, China en New York wonen. Hunter stierf op 28 september 1917, nadat hij bij het bos van Zonnebeke dodelijk werd getroffen door een granaat.

Elke bezoeker die het In Flanders Fields Museum binnenstapt krijgt de kans om de permanente tentoonstelling te ontdekken door de bril van Teilhard de Chardin en Hunter – of van twee andere mensen die de oorlog meemaakten. Het maakt elk bezoek uniek: het museum vertelt niet minder dan 850 levensverhalen. Die persoonlijke benadering loopt als een rode draad doorheen de tentoonstelling: de oorlog wordt verteld vanuit het perspectief van zij die ze beleefden. Niet de Grote Geschiedenis of de historiografie staat hier centraal, maar de individuele ervaring en de band met het (West-Vlaamse) landschap.

Op de bovenverdieping van de heropgebouwde Lakenhallen – na de oorlog was Ieper een ruïne – worden 850 objecten tentoongesteld. Dat is maar een fractie van de museumcollectie, die bestaat uit 13.000 stukken, met daarbovenop ook nog 45.000 foto’s en 700 documenten. Uniformen, dagboeken, schilderijen en ook verrassende voorwerpen zoals een babyflesje of een verzameling miniatuurtanks… alles is erop gericht om het leven in oorlogstijd tastbaar te maken. En om duidelijk te maken hoe nietsontziend ze was. Continu wordt een lijst namen geprojecteerd: soldaten en burgers die dag na dag op de Belgische bodem sneuvelden.

Noodzaak

De knoop is doorgehakt: in september 2028 sluit het museum zijn deuren tot in april 2029. Bedoeling is een grondige vernieuwing: een must voor deze belangrijke toegangspoort tot het WO I-erfgoed in en rond Ieper (zoals de Menenpoort, de Yorkshire Trench & Dug-out, militaire begraafplaatsen en de krater van Sint-Elooi). De huidige permanente tentoonstelling dateert van 2012, al werd die al eens gemoderniseerd in 2021. Ondertussen ligt de honderdste verjaardag van de Eerste Wereldoorlog steeds verder in het verleden en zijn er geen oud-strijders meer. Vernieuwen is een noodzaak om bezoekers te blijven aantrekken. Waar het museum tot voor de coronapandemie jaarlijks gemiddeld 200.000 bezoekers over de vloer kreeg, waren dat er in 2024 nog 165.000.

In het vernieuwde museum moet de link tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog nadrukkelijker naar voren komen, vertelt Stephen Lodewyck, die sinds 2021 als directeur is aangesteld. “De start van de Tweede Wereldoorlog valt niet los te zien van de nasleep van de Grote Oorlog. We willen het verhaal brengen vanuit een generatie die de beide conflicten heeft meegemaakt.” Dat is ook een strategische zet: de komende jaren zullen in het teken staan van de herdenking van 1939-1945. “We blijven natuurlijk een museum over de Eerste Wereldoorlog, maar we kunnen beide conflicten op een zinvolle manier met elkaar in verband brengen”, zegt Lodewyck.

Lodewyck en het team gaan ook na hoe actuele geopolitieke thema’s en hedendaagse conflicten, zoals in Gaza en Oekraïne, een plaats in het museum kunnen krijgen. Over zulke thema’s krijgen de museumgidsen steeds meer vragen. “Veel bezoekers zoeken antwoorden in het verleden. Daarom is het ook onze rol om over de wereld van vandaag te spreken. We mogen niet vergeten dat oorlog altijd een keuze is van mensen.”

Een grondige vernieuwing kan een uitgelezen kans zijn om verder in te zetten op digitalisering – bijvoorbeeld in de vorm van virtual reality. Lodewyck is ervan overtuigd dat “een museum geen eiland is, maar permanent moet evalueren”. Hij blijft niettemin voorzichtig: “We merken dat het publiek ook een sterke behoefte heeft aan authentieke en tastbare voorwerpen.” Virtual reality is ook tricky, geeft Lodewyck toe. Een museum kan moeilijk tippen aan de budgetten en het technische vernuft dat grote videogameontwikkelaars aan de dag leggen – veel jongeren hebben daardoor hoge verwachtingen.

Viertalig

Vandaag komen de meeste bezoekers uit België (54 procent), gevolgd door Britten (26 procent) en Nederlanders (13 procent). Slechts 3 procent komt uit Frankrijk: een cijfer dat sinds de opening in 1998 al jaren relatief stabiel is, maar wel opvallend laag is. En dat terwijl het museum volledig viertalig is, inclusief audiogidsen, en metropool Rijsel vlakbij ligt.

“In Frankrijk zoeken mensen wellicht eerder musea op over de oorlog in de Somme of in Verdun, en denken ze er niet aan om ook in Ieper een kijkje te nemen”, vermoedt Lodewyck. “We proberen in onze communicatie de stad Ieper mee te promoten, en we zetten het Franse militaire erfgoed in de kijker, zoals de begraafplaatsen van de Kemmelberg en Saint-Charles de Potyze. Maar dé strategie om Fransen over de grens te trekken hebben we nog niet gevonden.”

Dat de Grote Oorlog wel degelijk een grensoverstijgend verhaal is, blijkt uit de recente erkenning van 139 Franse en Belgische sites als UNESCO Werelderfgoed. “We werken momenteel samen met Franck Viltart, die aan het hoofd staat van de erfgoedmissie over de Eerste Wereldoorlog in Noord-Frankrijk. Binnen een Interreg-project voor Centraal-Europa willen we de kennis over het oostfront beter ontsluiten.”

In Flanders Fields Museum

• Eerste Wereldoorlog
• Grote Oorlog
• In Flanders Fields Museum