literatuur recensie

‘De collectieve inzinking van de familie Hofmeyer’ van Julie Cafmeyer: zoeken naar een uitweg uit de omknelling

Theatermaakster Julie Cafmeyer debuteert met een roman over een vrouw die probeert te ontsnappen uit de patriarchale omknellingen die haar leven onvrijer maken. Dat doet ze met veel humor en verbeeldingskracht.

De openingsscène uit De collectieve inzinking van de familie Hofmeyer is er typisch een om terug te lezen nadat je het volledige boek uit hebt. Alle elementen uit het verhaal komen er al samen, het is tegelijk een vooruitblik én apotheose, het moment waarop alle familieleden gezamenlijk hun inzinking beleven, al mag je bij sommigen spreken van een heuse instorting.

“Dit is de uitweg” roept de moeder tijdens de chaotische scène en het hele gezin buldert van de schaterlach. Het maakt je razend benieuwd hoe het allemaal zover is kunnen komen en in de rest van het boek brengt Cafmeyer de stukjes van de puzzel één voor één netjes aan.

Het debuut van Julie Cafmeyer vertelt het verhaal van Julie Hofmeyer, een dertiger die actief is als performancekunstenaar (enige gelijkenis met de auteur kan haast geen toeval zijn) en na een afgesprongen liefdesrelatie op zoek is naar een nieuwe plek in haar leven, letterlijk en figuurlijk. Ze wordt daarbij niet gespaard van ongevraagd advies van mannen, in de eerste plaats haar vader. Die raadt haar aan om toch vooral te investeren in vastgoed en biedt haar ook geld om haar eicellen te laten invriezen. Je weet maar nooit dat je als vrouw pas na je veertigste de man van je leven ontmoet en alsnog voor een nageslacht wil zorgen.

Cafmeyer vertelt haar verhaal met humor en verbeelding. De passage waarin ze een acteur inhuurt om de rol van vastgoedmakelaar te spelen en zo haar vader en zijn nieuwe vlam om de tuin leidt, is niet alleen leuk gevonden, maar ook goed uitgeschreven. De vader moet met de nodige centen over de brug komen voor de aankoop van een appartement waarvan de waarde op z’n zachtst gezegd suboptimaal is. Het machisme van de vader, het patserige pochen van de vastgoedmakelaar, de wereld waarin mannen zich bewegen alsof ze alles weten en alles al hebben meegemaakt en dat zo nodig moeten doorgeven aan die anders hulpeloze vrouwen, het zit er allemaal subtiel in verwerkt.

Julie heeft eigenlijk genoeg aan een bescheiden plek en aan een handvol ‘erfstukken’ die ze naar alle nieuwe woonplekken meeneemt. Een horloge, een spiegeltje en een indexwijzer, het zijn de drie dingen die haar bestaan enig houvast geven en waar ze plezier aan beleeft. Ze fladdert wat rond, terwijl haar zus Olga wel netjes trouwt, kinderen krijgt en een huis renoveert. Dat laatste kan op meer enthousiasme rekenen dan de creatieve podiumkunsten van Julie. Als Olga op een middag in het ouderlijke huis aankondigt dat de renovaties zijn afgerond, krijgt ze van haar vader en zijn nieuwe vrouw een spervuur van enthousiaste vragen: “Wat is de EPC-waarde? Hebben jullie voor inductie gekozen? Hoe is het terras georiënteerd?” De besognes van de modale Vlaming.

Onder al de herkenbare grappigheid zit wel een diepere laag verscholen, een laag waarin wordt beschreven hoe het is om als alleenstaande vrouw te overleven in een traditionele maatschappij. Ook de moeder van Julie worstelde al met haar rol als huisvrouw, de reden waarom ze haar man verliet. De moedige moeder is het eerste rolmodel van de jonge Julie, al heeft die er op dat moment weinig begrip voor dat ze van de ene armzalige flat naar de andere wordt meegesleept.

Uiteindelijk komt de moeder met haar kinderen toch weer bij een andere man terecht, waarna de ellende van vooraf aan herbegint. Het illustreert alleen maar hoe moeilijk het is om als vrouw echt onafhankelijk in het leven te staan, zoals Julie het graag zou willen. Na enige tijd dient haar moeder ook als omgekeerd rolmodel. Julie herinnert zich de woede-uitbarstingen en weet dat kinderen niet houden van ongelukkige vrouwen. “De beelden van woeste huisvrouwen beïnvloeden ons. Ons leven lang blijven we waakzaam. We mogen niet zoals onze moeders worden.”

Uiteindelijk gaat ook de volgzame Olga langzaam maar zeker transformeren en dat mag in dit boek letterlijk worden opgevat. Ook zij confronteert haar vader met hoe ze echt is, of zou willen zijn, en waar ze echt nood aan heeft. “Vertel ons over romances van je voorouders in plaats van de rentevoet. Vertel ons over je grootmoeders in plaats van eicellen. Voed ons”, klinkt het. Ze wil net als Julie wat rust, wat controle, ontsnappen aan de jachtige prestatiemaatschappij: “Als je een volle seconde naar ons had gekeken, dan zou je zien hoe afgepeigerd we zijn. Jouw wereld van volhouden en vooruitgang bestaat niet meer. Het volstaat niet meer om simpelweg door te gaan.” Zo wordt het verhaal op het einde er ook een over sisterhood, over “Antigones die de wetten van de koning herschrijven”, zonder dat het ooit drammerig wordt.

De collectieve inzinking van de familie Hofmeyer is zo een scherpe schets van deze tijd, mooi opgebouwd en draaiend rond de vraag wat nu echt belangrijk is in het leven. Op het eind wil je niet alleen de openingsscène herlezen, maar blijf je ook achter met de existentiële vraag: welke “erfstukken” wil ik bewaren en doorgeven aan volgende generaties.

Julie Cafmeyer, De collectieve inzinking van de familie Hofmeyer, Pluim, Amsterdam, 2024, 216 p.

• De Eerste Keer
• Julie Cafmeyer
• romandebuut
• romanrecensie