literatuur recensie

‘Nachtschade’ van Emma Laura Schouten: tussentijds leven met een beest in je hoofd

In Nachtschade vertelt Emma Laura Schouten het verhaal van een jonge vrouw die leeft met haast voortdurende helse hoofdpijn. Een rijk debuut vol verwijzingen naar andere vrouwelijke schrijvers die gekweld worden door ‘Antaura’, de Griekse migrainedemon.

“Als ik omhoogkijk en zie dat de maan vol is, denk ik: dit zou de reden kunnen zijn. Als ik een bladzijde in mijn agenda omsla en de dagen dichtslibben met pen, denk ik: dit zou de reden kunnen zijn. Als ik een roestkleurige vlek in mijn onderbroek vind, denk ik: dit zou de reden kunnen zijn. Als er geen volle maan, geen volle agenda, geen roestkleurige vlek is, denk ik: dit zou de reden kunnen zijn.”

De anonieme verteller uit Nachtschade wordt geplaagd door hoofdpijn. Niet zomaar hoofdpijn, maar de duivelse kwelling die ze Antaura noemt, verwijzend naar de Griekse migrainedemon, een kwaadaardig zeewezen dat zich in je hoofd nestelt. Ze zoekt naar redenen voor die helse pijnen, zoekt steun en verlichting bij alle mogelijke -peuten en dokters, maar alleen de pillen uit de blauwe doosjes die ze krijgt toegestopt door haar moeder brengen af en toe enige verlichting. Geen genezing, wel de mogelijkheid om min of meer te functioneren in dit leven. Veel verwacht ze daar niet van. Als ze haar intrek neemt in een bescheiden studentenkamer en om zich heen kijkt stelt ze vast: “Dit is alles wat ik wilde van het leven: voor spek en bonen meedoen, nog steeds mee mogen spelen als je af bent.” Ze noemt het leven in de tussentijd, tegen beter weten in hopend op een pijnvrije toekomst.

Dat ze steun krijgt van haar moeder ziet ze eerst als een teken van moederliefde. Maar uit de brieven die haar oma aan haar opa schreef toen ze verloofd waren, leert ze dat Antaura wellicht een kwelgeest is voor de hele vrouwelijke lijn van de familie. Oma werd in de familie gezien als een “stille Vlaamse”, een beetje een leeg hulsel. Maar onze verteller weet wel beter: “Als een groot deel van je leven zich afspeelt op één plek in je lichaam, niet groter dan een kleine munt, blijft er weinig over van de rest. Ze etaleerde niet, maar ik weet: ze was moedig.”

Nachtschade is het dagboekachtig verslag van dat leven in de tussentijd, van de zoektocht naar redenen, oplossingen. Het is zeker geen gortdroog overzicht van mogelijke behandelingen of aanvallen, het is meer een filosofische verhandeling, een beschrijving van een rijk innerlijk leven dat gevoed wordt door de verhalen van bekende voorgangers zoals Simone Weil, Susan Sontag of Joan Didion, die ook allemaal op gezette tijden het ongewenste bezoek kregen van Antaura.

Zoals muzikanten met de kwintencirkel een houvast hebben om te navigeren door de wereld van transponeren, componeren en improviseren, zo zoekt en vindt de verteller enig houvast in het werk van andere vrouwen met chronische pijnen. Haar verzameling is “als een pijncirkel van vrouwen die zich in de donkere kamers van Antaura verschuilen.”

Eén vrouw fascineert haar bijzonder: Anne Conway, meisjesnaam Finch, en het leven van de ik-figuur neemt een nieuwe wending als ze besluit om naar Londen te vertrekken om een scriptie te schrijven gebaseerd op Principles van Anne Conway-Finch, een boek uit 1690 waarin ze zich verzet tegen de in haar ogen kunstmatige scheiding tussen lichaam en geest; in haar denkwijze is alle materie bezield. Een strikte scheiding tussen lichaam en geest was volgens haar onmogelijk als lichamelijke pijn tot psychologische stress leidde, iets wat de verteller natuurlijk alleen maar kan beamen.

Tweewekelijks de recensies van de lage landen rechtstreeks in je mailbox ontvangen? Schrijf je in op onze nieuwsbrief

Haar idee om de principes uit dit vroegmoderne werk toe te passen op hedendaagse thema’s als holistische zorg of ecosystemen als rechtspersoon, verzandt al snel. Ze raakt nog verder geïsoleerd, geeft haar studentenbaan als docent Nederlands op, neemt afscheid van haar huisgenoten die ze toch al steeds vaker probeerde te vermijden en gaat in een vochtig, donker souterrain wonen. Het is misschien net iets te veel symboliek, maar dat willen we bij een debutant graag bedekken met de mantel der liefde. Zeker als die debutant kan schrijven als Emma Laura Schouten.

Haar bespiegelingen over leven met pijn reflecteren wat veel chronische zieken meemaken. Het is alsof je nog zwerft tussen twee gemoedstoestanden: depressie, of vechten tegen de depressie. Die eerste is uiteraard erg, maar ook die tweede vraagt enorm veel energie, gewoon om min of meer te kunnen meedraaien in een mallemolen die je toch al niet zo bijster interessant vindt. “Ik ben het proefdier, de rat die af en toe beloond wordt, tussen de schokken door vrij en pijnloos rond mag lopen”, beschrijft ze haar toestand. En als een vriend uit het leven stapt en haar moeder oppert hoe erg het moet zijn als iemand geen oplossing meer ziet, noteert ze: “Ik zag dat anders: in mijn ogen had hij eindelijk een oplossing gevonden. Na alle hulp, alle medicatie, alle behandelingen die niet aansloegen moest hij tot de conclusie gekomen zijn dat de zwaarte in zijn bedrading lag.”

De ontknoping van Nachtschade is gelukkig minder dramatisch, al word je er ook niet vrolijk van. Er zijn sowieso weinig redenen om te lachen in het leven in de tussentijd, al toont Schouten wel af en toe eens haar gevoel voor humor. Als ze de symptomen noteert van de ziekte bij Susan Sontag, staat er plompverloren tussen: “intolerantie voor metaforen”. Daar moeten wij, tussen de chronische pijn door, dan weer heel hard om lachen.

Emma Laura Schouten, Nachtschade, Uitgeverij Van Oorschot, Amsterdam, 2025, 280 p.

• Emma Laura Schouten