Ondanks de overstromingen in 2021 zijn droogte en watersnood in het Belgische historische bewustzijn weinig in tel. Wellicht kan het buurland als inspiratiebron dienen, suggereert cultuurhistorica Lotte Jensen.

De afgelopen maand was ik te gast op het LIAS, het Leuven Institute for Advanced Studies. Ik had alle geluk van de wereld, want ik werd in het Groot Begijnhof gehuisvest. Iedereen die er wel eens is geweest, weet hoe mooi het daar is. Je waant je terug in de middeleeuwen. Vroeger verbleven er vrome vrouwen die hun tijd wijdden aan handenarbeid, armenzorg en mystieke geschriften. Nu wonen er studenten en internationale gasten van de Katholieke Universiteit Leuven.

Tijdens mijn verblijf draaide ik mee met een interdisciplinaire werkgroep over wateroverlast en -schaarste in België. Ook de Belgen ondervinden aan den lijve wat klimaatverandering betekent: de zomers zijn droger en heter. Maar als het regent, kan de hoeveelheid neerslag extreem zijn, met alle gevolgen van dien. De overstromingen in 2021, waarbij vooral de provincie Luik zeer zwaar getroffen werd, staan nog in ieders geheugen gegrift. Recenter nog, in november 2023, kregen West- en Oost-Vlaanderen met verwoestende overstromingen te maken.

De geschiedenis van België kent vele zware overstromingen, maar die grotendeels in de vergetelheid geraakt. Hoe anders is dat in Nederland?

Aan de werkgroep namen naast onder meer rechtsgeleerden, geografen en watereconomen ook geschiedkundigen deel. Met veel belangstelling luisterde ik naar de presentatie van historicus Bram De Ridder, die uitlegde dat overstromingen en droogte nauwelijks deel uitmaken van het Belgische collectieve geheugen. Bij droogte denken de meesten aan de warme zomer van 1976 – vooral de beelden van zonaanbidders en spelende kinderen in stadsfonteinen kleuren de herinnering. De geschiedenis van België kent weliswaar vele zware overstromingen, maar ook die zijn ̶ afgezien van de recente ramp in 2021 ̶ grotendeels in de vergetelheid geraakt. Wie kent nog de grote overstromingen van 1643 of 1926 in Luik?

In 1926 stonden de straten van Luik blank © Anoniem / Wikipedia

Hoe anders is dat in Nederland, waar de strijd tegen het water als hét uithangbord van de Nederlandse veerkracht door de eeuwen geldt. Hoe vaak de waterwolf ook toesloeg, altijd wisten de Nederlanders er dankzij samenwerking en technologische vooruitgang weer bovenop te komen. De Beemster, Afsluitdijk en Deltawerken zijn het levende bewijs van de Nederlandse onoverwinnelijkheid. Luctor et emergo!

Toch neemt in Nederland het besef van kwetsbaarheid de laatste jaren toe. Dat bleek onlangs nog bij de zeventigste herdenking van de Watersnoodramp van 1953. In de vele documentaires, podcasts en journaals werd niet alleen teruggeblikt op het verleden, heel wat journalisten en wetenschappen verwezen ook naar de onzekere toekomst. “Verdrinken er straks weer DUIZENDEN mensen in Nederland”, luidde de onheilspellende kop boven een herdenkingsvideo van NOS Stories, het nieuwsplatform van de publieke omroep, die al meer dan tachtigduizend keer is bekeken.

Misschien, zo suggereerde De Ridder, moeten droogte en overstromingen ook een grotere rol gaan spelen in het Belgische collectieve geheugen. Gedenktekens als plaquettes en monumenten, herdenkingsevenementen en slim gebruik van digitale media om historische kennis te verspreiden kunnen daarbij helpen. Ook Nederland kan als inspiratiebron dienen. Denk bijvoorbeeld aan succesvolle campagnes om het waterbewustzijn te vergroten, zoals de Week van Ons Water.

Constantin Meunier, Overstroming van Leuven in 1891, ca. 1891-1900 © Collectie M Leuven / artinflanders.be / Dominique Provost

Wat ook helpt zijn publieksactiviteiten die op toegankelijke wijze proberen het historische waterbesef te vergroten. Hoogtepunt tijdens mijn verblijf in Leuven was een waterwandeling, waarbij een gids ons langs allerlei verborgen plekken leidde die iets met wateroverschotten en -tekorten te maken hadden. Hij liet ons watermolens, -putten en -reservoirs zien. Ook vertelde hij dat Leuven vele malen door overstromingen werd getroffen. Die van 1891 was de ergste, toen maar liefst een derde van de stad onder water liep. In de twintigste eeuw trad de Dijle twaalf keer buiten haar oevers, maar dankzij een betere spreiding van het water en de verruwing van het Dijlebekken weet de stad zich nu optimaal te beschermen.

Na de wandeling schafte ik in een boekhandel De historische canon van Leuven aan, en jawel, daar stond de grote overstroming van 1891 in. De bijbehorende tekening toont een fotografe, die een foto neemt van het rampgebied. Vanuit de ramen roepen enkele nonnen om hulp. Twee mannen in een bootje varen langs de huizen. Met het historische waterbesef in Leuven zit het in elk geval wel goed. Nu nog een waterramp in de nationale canon.