kunst

Nog niet ‘no de kluute’: dit was het cultuurjaar 2025 volgens de lage landen

We blikken dubbeldik terug op het cultuurjaar 2025, bekeken door de lens van onze redactie. Van artificiële intelligentie in de uitgeverswereld tot zelfstandig Suriname: wat viel er het voorbije jaar op? En welke boeken, tentoonstellingen, voorstellingen en films brachten onze recensenten in vervoering?

JANUARI

Wie geeft nog om de waarheid?

Harper’s Bazaar neemt Thomas Heerma van Voss’ roman Het archief op in zijn lijstje met beste boeken van het jaar 2024, de redacteur van het modeblad schakelt daarvoor ChatGPT in. Resultaat: flagrante onzin waarin de schrijver zijn werk niet herkent. Akkefietje? Toch niet: nu desinformatie welig tiert, spelen de media een cruciale rol.

💪 Samen staan Belgen en Nederlanders sterk in de strijd tegen nepnieuws

👉 Meta traint zijn AI-model met illegale kopieën van boeken. Wie neemt het nog op voor de schrijver?

👉 Geef ChatGPT eens wat andere kost

FEBRUARI

Zíjn navel wel, de hare liever niet

Autobiografisch schrijven is bijzonder populair. Maar of het nieuw is? Dat zeker niet, stelt Emy Koopman in ons nummer ‘Schrijver voor de spiegel’. En het misprijzen gaat ook al even mee, schrijft ze: “Klachten over een overdaad aan egodocumenten zijn al zeker sinds de jaren 1990 luidkeels te horen in de Nederlandstalige literaire wereld.” Hoe zit dat met het prestige van autobiografische literatuur: mogen alleen mannen naar hun navel staren?

🎧 Herbeluister ons debat over het ego in de literatuur op non-fictieboekenfestival FAAR in Oostende

👉 De gruwel en schoonheid in het werk van Berlinde De Bruyckere, te zien in Bozar, kruipen onder de huid

MAART

Hoort België er nu wel of niet bij?

David Van Reybrouck is benoemd tot de Denker der Nederlanden. Een Belg? Dat zet cultuurhistorica Lotte Jensen aan het denken. Als de – Nederlandse – Stichting van de Maand van de Filosofie België kennelijk tot de Nederlanden rekent, moet ze dan geen billijke vertegenwoordiging in haar benoemingscommissie voorzien?

APRIL

Ondergedompeld in een donkere Disneywereld

Rijen aan de deuren van het Antwerpse KMSKA, waar Hans Op de Beeck zijn solotentoonstelling Nachtreis presenteert. De beeldend kunstenaar neemt de toeschouwer mee naar een fictieve, nachtelijke wereld die balanceert tussen droom en realiteit.

👉 Met babbelcafés, boeken en lessen houden liefhebbers en promotors het Nederlands levend in Noord-Frankrijk

MEI

Nog niet ‘no de kluute’

Dialecten staan overal onder druk, en net daarom worden ze hard gekoesterd. Overal vind je initiatieven die een streektaal promoten, ook jongeren omarmen zonder schaamte lokale woorden en uitdrukkingen. En steeds meer plaatselijke dialecten genieten nationale populariteit, onder meer in veelbekeken televisieseries. Journalist Lode Delputte gaat in ons themadossier ‘Jouw dialect leeft (nog even)’ na waarom dialecten nog niet “no de kluute” zijn.

🗣️ Zeven taalminnaars vertalen elk een paar regels van een gedicht van Annie M.G. Schmidt in hun dialect: het Gents, Texels, Oostends, Gronings, Antwerps, Limburgs en Twents

🗣️ Onze gespreksavond over dialecten als vorm van meertaligheid

👉 De Vlaamse Gemeenschap reikt – voor het laatst, zal blijken – de Ultimas uit. Dit zijn de winnaars

👉 Opening van het migratiemuseum Fenix in Rotterdam

JUNI

Een voorzichtige stap in de goede richting

Nederland geeft 119 objecten terug aan Nigeria, ooit geroofd uit het koninkrijk Benin. De teruggave van de ‘Benin bronzen’ is een stap vooruit. Maar er is nog veel te winnen, leert onze journalist Karin Wolfs bij een rondvraag. Dat geldt al helemaal voor België.

👉 Zwierig, grappig, gruwelijk: Antwerpenaar Artus Quellinus sierde hartje Amsterdam met expressieve sculpturen

JULI

Een vlammenzee, 200 meter lang

Twee jaar was eraan gewerkt, en in een paar uur tijd gaat het in vlammen op. Het 200 meter lange hoofdpodium van Tomorrowland moest de eyecatcher worden van het dancefestival, maar door een grote brand is het volledig in de as gelegd. Als bij mirakel kan het festival alsnog van start gaan, mét een nieuwe mainstage. Het bewijst nog maar eens dat het laaglandse vernuft in podium- en evenemententechniek zijn gelijke niet kent.

👉 Virginie Loveling erin, Jan Wolkers eruit: de nieuwe literaire canon oogt vrouwelijker en diverser dan ooit

AUGUSTUS

De maatschappij waait binnen

Op het 22ste Colloquium Neerlandicum laat een bont gezelschap van docenten, onderzoekers en vertalers zien dat het Nederlands zich ontwikkelt in een voortdurende wisselwerking met andere talen en met de maatschappij.

SEPTEMBER

Een bonkend traumafeestje en een reusachtig paard

Het TheaterFestival in Gent richt de schijnwerpers op de podiumkunsten. Tien dagen lang laven makers, professionals en het publiek zich aan theater, dans, circus en performance. De 35ste editie is ook de vuurdoop van onze nieuwe lichting Mediakaravanisten: zes jonge cultuurjournalisten brengen verslag uit met recensies en podcasts.

👉 Het circus leeft, dankzij Vlaamse steun en Nederlandse opleidingen

👉 De anti-immigratiebetoging op het Malieveld in Den Haag doet cultuurhistorica Lotte Jensen denken aan een les die Voltaire ons al in de achttiende eeuw wilde leren

OKTOBER

67? Nee, een heerlijke fissa

Taalliefhebbers uit Nederland en Vlaanderen komen op 11 oktober samen in TivoliVredenburg in Utrecht voor ons tweede Taalfeest: een bruisende dag vol optredens, lezingen, interviews en debatten over taal.

🎉 Amsterdam sluit haar jubileumjaar af met een slotfeest: de belangrijkste cultuurstad van ons taalgebied bestaat 750 jaar

👉 Volgens neerlandicus Wim Daniëls wordt het voortbestaan van het Nederlands bedreigd door de invloed van het Engels. Stemmingmakerij, vindt taalcolumnist Marten van der Meulen

👉 “Woorden als hersenvla, dat zijn écht goede vondsten”: twintig jaar De Jeugd van Tegenwoordig, dat is twintig jaar taalvernieuwing

NOVEMBER

Zelfstandigheid!

Op 25 november vieren we Srefidensi Dey, de dag waarop Suriname in 1975 – vijftig jaar geleden – onafhankelijk werd van Nederland. Met een vurig neergeschreven “Srefidensi!” (“Zelfstandigheid!”) vangt Kathleen Ferrier, dochter van de eerste president van de republiek Suriname, in ons themadossier ‘Switi Sranan’ een pleidooi aan: Surinamers, laat zien welke kracht schuilt in hun land en hun volk.

🎉 “We zijn onderdeel van de geschiedenis en de toekomst”: een heerlijke avond over Switi Sranan

👉 Op het Friese ontdekkingsfestival Explore the North komt literatuur in aanraking met theater, muziek en alles daartussenin. Verslag door de jonge cultuurjournalisten van De Mediakaravaan

En de winnaar is… een Nederlandse auteur

“Jeetje, ik tril over mijn hele lijf.” Het ongeloof is van haar af te lezen wanneer de juryvoorzitter Mira Aluç als de winnaar van de vijftiende Bronzen Uil naar voren roept. Aluç is de vierde Nederlander op rij die de hoofdvogel afschiet. Best opvallend voor een prijs die in Vlaanderen wordt uitgereikt. Aanleiding voor een rondvraag bij juryleden: wordt Nederland alleen maar dominanter in het literaire prijzencircuit?

🎧 Onze podcast met Mira Aluç – én alles over De Bronzen Uil en de genomineerden

👉 Kunnen Vlaamse vrouwen echt niet schrijven?

👉 Prijs de poëzie, zolang ze van een Nederlandse dichter is

DECEMBER

Iedereen filantroop

In Vlaanderen gaat vanaf 18 december de Warmste Week van start, waarmee openbare omroep VRT jaarlijks geld inzamelt voor een goed doel. Van de Vlamingen zegt 63 procent jaarlijks een of meerdere goede doelen te steunen, Nederlanders schenken jaarlijks circa 6 miljard euro. Waarom doen we dat? En waar komt die gulheid vandaan? Met ons themanummer ‘Iedereen filantroop’ duiken we in die geschiedenis en zoeken we de verbinding met het heden én de toekomst.

GERECENSEERD

Het afgelopen jaar bespraken onze recensenten ruim honderd boeken, films, theatervoorstellingen en tentoonstellingen. Deze titels en werken in het bijzonder maakten indruk op hen:

Boeken – Fictie

In Oroppa verzamelt Safae el Khannoussi de verhalen van de ‘niet-assimileerbaren’. Haar wervelende debuut levert haar de Boon én de Libris Literatuur Prijs op

In Rouwdouwers van Falun Ellie Koos – gelauwerd met de lezersprijs van De Bronzen Uil – zijn mensen zo slecht bewapend dat ze de wereld nauwelijks kunnen verdragen

Stripauteur Joris Vermassen maakte een magnum opus met Soldaat-hovenier

Met Krekel schreef kinderboekenschrijver en illustrator Annet Schaap een boek als een schatkist

In Tandenjager trekt Auke Hulst zijn hele stijlregister open

Mira Aluç schetst een liefdevol portret van zonderlinge mannen in Sprokkelaars, haar met De Bronzen Uil bekroonde debuut

Boeken – Non-fictie

Met haar essaybundel Op een andere planeet kunnen ze me redden zoekt Lieke Marsman, winnaar van de Constantijn Huygens-prijs, zin in zinloos lijden

Met Rexit beschrijft Vincent Stuer de autocraat in Leopold III

Joseph Pearce schrijft in Schoon schip een geschiedenis van overal en nergens

Op een middeleeuws huwelijksfeest liet je jouw jas beter niet slingeren: met Dievenland wint historica Janna Coomans de Libris Geschiedenis Prijs

In De feestzaal van mijn ouders verknoopt Els Snick haar familieverhaal met een donkere geschiedenis

Alles is literatuur in de biografie van Michaël Zeeman door Willem Otterspeer

Renate Dorrestein kleurde buiten de lijntjes van de literatuur en het leven, zo blijkt uit haar biografie

In zijn biografie blijkt Joost Zwagerman een beroepsleugenaar – als schrijver en als mens

Film

‘Typisch voor laaglandse animatiefilms als Beautiful Men en Wander to Wonder? Blote piemels’

Woesj! Tsjj! Het hoogtepunt in Sven Bressers thriller Rietland is een spannend, uiterst geladen niets

Vrolijkheid en tristesse dansen om elkaar heen in Julian, het speelfilmdebuut van Cato Kusters

Expo

‘Alsof de slangen vanonder je vingers het papier op glijden’: de fantastische werkelijkheid van Albert Steenbergen in het Drents Museum (Asse)

Laagdrempeligheid is het devies in museum Abby (Kortrijk)

Zonder getijdenboek was je in de middeleeuwen een speelbal van het lot, blijkt in het Groeningemuseum (Brugge)

Schilder Raafat Ballan werkt op het snijvlak van droom en geschiedenis (Centraal Museum, Utrecht)

Eugeen Van Mieghem kwam, keek en tekende (KMSKA, Antwerpen)

Schilderbroeders Jan Brueghel en Hendrick van Balen herleven in Musée de Flandre (Cassel)

Zwierig, grappig, gruwelijk: Antwerpenaar Artus Quellinus sierde hartje Amsterdam met expressieve sculpturen (Koninklijk Paleis Amsterdam)

Heeft de zee een ziel? Fotograaf Stephan Vanfleteren komt het bijna te weten (MSK, Gent)

Theater

De meeting van Julie Cafmeyer is veel meer dan een persoonlijke j’accuse

Simme Wouters en Jasper Stoop eren de kwetsbare mens met een piepende kopieermachine

Wil je een young girl of een sad boy type? In Zero Feet Away strippen Tibau Beirnaert en Laurens Aneca identiteiten alsof het kleren zijn

Anne-Laure Vandeputte bouwt met My Body as a Commodity een bonkend traumafeestje