de franse nederlanden, samenleving recensie

Jan Yperman schreef (opnieuw) de meest actuele reisgids voor de Westhoek en Frans-Vlaanderen

De broederschap tussen de twee regio’s die tegen de grens aan schurken, is nog zeer tastbaar in winkels en cafés, op markten en evenementen. De grote verdienste van De Westhoek en Frans-Vlaanderen. 365 verrassende plekken is dan ook dat Jan Yperman ze als één geheel behandelt. Wel vreemd dat je nergens leest dat dit complete en boeiende boek een herwerking is van De Westhoek XL uit 2009.

Jan Yperman is niet aan zijn proefstuk toe in het schrijven van een cultuurhistorisch en toeristisch boek over West- en Frans-Vlaanderen. Vijftien jaar geleden (en herwerkt in 2016) verscheen bij het Davidsfonds het boek De Westhoek XL over exact dezelfde regio. Meer nog, de tekst is grotendeels dezelfde gebleven en ook de indeling in hoofdstukken is dezelfde, al is de volgorde wat veranderd. Dat is op zich begrijpelijk, het landschap en de geschiedenis is in twee decennia niet veranderd.

Wat wel verandert, zijn uiteraard de bewoners. En hun taal! Yperman herwerkte het hoofdstuk over de taal in Frans-Vlaanderen. Zijn inleidende zinnetje behoudt hij terecht: “Schrijven over de taal is een beetje als zwemmen in een moeras.” Er zijn sinds jaar en dag geen betrouwbare cijfers meer over het aantal Frans-Vlamingen dat nog Nederlands of Vlaemsch spreekt of begrijpt. In het boek Frans-Vlaanderen van Jozef Deleu, editie 1982, staat een officiële (van de Franse overheid) raming van tachtigduizend à honderdduizend sprekers. Yperman gewaagt nu van “hooguit enkele duizenden” en dat lijkt een correct aanvoelen.

Jammer dat de auteur niet even verwijst naar het titanenwerk dat Mark Ingelaere verzet met zijn bijna wekelijkse YouTubefilmpjes met huidige Vlaemsch-sprekers in Frankrijk, want dat bewijst dat ze nog niet allemaal zijn uitgestorven. Ingelaere kreeg er onlangs de Luc Verbekeprijs voor. Ook het belangrijke Woordenboek van het Frans-Vlaams van Cyriel Moeyaert, verschenen in 2005, blijft onvermeld. Het leert ons nochtans dat het feit dat sommige Frans-Vlamingen nu patat zeggen in plaats van pomme de terre niets te maken heeft met hun Vlaamse roots, zoals Yperman beweert. Het woord patate wordt/werd in heel Frankrijk af en toe gebruikt. Frans-Vlamingen gebruikten het woord erappel of erpel.

Weetjes, uitsmijters en routes

Is dit nieuwe boek dan alleen maar oude wijn in nieuwe zakken, in dit geval met een deel nieuwe foto’s, andere lay-out en een andere uitgever? Niet helemaal. De toeristische sector is aan beide zijden van de Belgisch-Franse grens zeer dynamisch en met name de nadruk op authenticiteit, vintage en erfgoed, materieel én vooral immaterieel, is kenmerkend voor de sector in de voorbije vijftien jaar. Een toeristisch boek dat vertrekt vanuit geschiedenis, cultuur, erfgoed en traditie is nu nog meer aan de orde dan in 2009.

Yperman heeft die veranderingen slim opgelost door zijn doorlopende tekst, die zeer gelijkend is aan die van De Westhoek XL aan te vullen met drie rubrieken: weetjes, uitsmijters en fiets- en wandelroutes. Ook hier moeten we vaststellen dat veel van die weetjes en uitsmijters al een apart kadertje kregen in het vorige boek, maar goed. Voor de fiets- en wandelroutes gebruikt Jan Yperman waar dat kan de knooppuntennetwerken. Handig is dat hij in deze herwerking ook QR-codes toevoegt die je leiden naar een routeplan op de app RouteYou. Zo vermijd je dat je het loodzware boek moet meenemen op je wandeltocht.

Laveren over de grens

De grote verdienste van dit boek is dat het de beide regio’s die tegen de landsgrens aan schurken, als één geheel behandelt. Daardoor worden de gelijkenissen opmerkelijker en verrassen de verschillen. Heel kort door de bocht zou je kunnen zeggen dat Frans-Vlaanderen nog iets meer La Flandre profonde is. De tijd lijkt hier nog meer te hebben stilgestaan, het landschap is authentieker (doordat er minder ruilverkavelingen plaatsvonden) en de verwoestingen van de Eerste Wereldoorlog troffen alleen de zuidkant, ongeveer tot aan de Zwarteberg.

Yperman deelt de regio’s in zoals ook de toeristische diensten dat doen en dat is handig voor de gebruiker. Het origineelst is de auteur wanneer hij thematisch over de grens heen laveert. Voor het hoofdstuk ‘Grensgevallen’ is dat vanzelfsprekend, maar in het hoofdstuk ‘Hoppeland’ bijvoorbeeld steekt hij van Poperinge over naar Steenvoorde. Ook de heuvelrij loopt door van Kemmelberg over Zwarteberg en Catsberg tot Casselberg.

Grondig geactualiseerd

Deze derde herwerking van het boek werd grondig en zorgvuldig aangepakt. Een snelle check getuigt hiervan. Het Museum Lucien De Gheus en de Duitse controletoren in Poperinge, de Klankmakerij in Dranouter, de netwerken van Charmante Dorpen en uitkijktorens Horizon 2025, het FRAC in Duinkerke, de Plugstreets in Gent-Wevelgem, de IJzerboomgaard in Diksmuide, het dorpshuis van Lampernisse geïntegreerd in de kerk, de verloren sleutels in Ieper en ga maar door. Dit is echt de meest actuele reisgids die je voor deze regio kan vinden.

Misschien is het jammer dat de streekgastronomie en de lokale producten enkel in een apart hoofdstuk werden behandeld en niet per regio. Als er iets is waarin de toeristische sector zijn authenticiteit uitdraagt is het wel in dat enorme aanbod aan (veelal erkende) streekspecialiteiten die gretig worden aangeboden in estaminets en restaurants en in de tientallen verkooppunten van die lokale producten in hoevewinkels en speciaalzaken. Yperman wijdt er uitgebreide aandacht aan, maar komt er niet of nauwelijks meer op terug wanneer hij voorbij die productiecentra passeert in zijn verkenning van de dorpen en steden. Maar ik snap zijn terughoudendheid: er is geen sector die sneller verandert dan de horeca.

Het boek De Westhoek en Frans-Vlaanderen – 365 verrassende plekken is een stevige, complete en boeiende reisgids die broodnodig is in tijden dat zelfs in een eengemaakt Europa de meeste toeristische diensten hun aandacht en informatie beperken tot gemeente-, provincie- of landsgrenzen. Het boek bevestigt een broederschap tussen twee regio’s en hun bewoners die nog zeer tastbaar is in winkels en cafés, op markten en evenementen. Enige intellectuele eerlijkheid zou er de uitgever toe hebben genoodzaakt om dit boek een actualisering van het boek Westhoek XL te noemen.

Jan Yperman, De Westhoek en Frans-Vlaanderen. 365 verrassende plekken, Sterck & De Vreese, Gorredijk, 2025, 320 p.

• Frans-Vlaanderen
• gids
• Westhoek