In Weerlicht zet Jante Wortel een sterk portret neer van een tienerdochter wier dwangneurose een volledig gezin in haar greep houdt.

Om heel eerlijk te zijn: na enkele tientallen pagina’s in Weerlicht ergerde ik me rot aan Lea, de vijftienjarige die vertelt hoe ze met haar ouders en haar oudere broer Fos een kampeertrip maakt door Noorwegen, want dat wilde haar moeder al lang zo graag. Maar net toen ik twijfelde of ik dit verhaal van wat ik een typisch zeurende, egocentrische tiener vond niet op het stapeltje afgekeurde debuten moest leggen, gebeurde er iets in het verhaal waardoor ik toch te benieuwd werd naar de afloop.

Als kind wilde Jante Wortel clown worden, maar in het jeugdcircus kreeg ze te horen dat ze daar te verlegen voor was © Willemieke Kars

En tegelijk bedacht ik me: het is ook wel knap, dat je een personage zo kan neerzetten dat de lezer er een hekel aan krijgt. In films sympathiseren we wel vaker met een antiheld, of een verre van perfect personage. En vervolgens sloeg mijn aanvankelijke hekel aan Lea steeds meer om in begrip, en uiteindelijk zelfs sympathie.

Dat is helemaal de verdienste van debutant Jante Wortel. In 2016 won de toen twintigjarige de Groningse editie van Write Now!, waarna ze Creative Writing ging studeren aan ArtEZ in Arnhem. Volgens de korte bio in haar boek wilde ze als kind clown worden, maar kreeg ze in het jeugdcircus te horen dat ze daar te verlegen voor was. Toen is ze maar gaan schrijven. Die verlegenheid heeft ze alvast gemeen met haar hoofdpersonage Lea, van wie leraars tegen haar ouders zeggen dat ze amper spreekt. En als ze al communiceert, doet ze dat op fluistertoon.

Net toen ik twijfelde of ik dit verhaal bij de afgekeurde debuten moest leggen, gebeurde er iets waardoor ik toch te benieuwd werd naar de afloop

Dat contrasteert met de felheid waarmee ze zich als vijftienjarige soms afbijt tegen haar ouders en haar broer Fos. Al is ook dat natuurlijk typisch voor een puber. Te zwijgzaam buitenshuis bij andere volwassenen, maar eenmaal binnen de beslotenheid van het gezin worden de duivels ontbonden. En Lea is behalve een puber ook nog eens een puber met een eetstoornis en een dwangneurose, waarbij de tijd een belangrijke rol speelt.

Veel meer dan het verhaal over de kampeerreis, dat ondanks enkele dramatische elementen en onverwachte wendingen toch redelijk anekdotisch is, is het de interactie binnen het gezin die de kern uitmaakt van Weerlicht. Want hoewel de eetstoornis en neurose van Lea uiteraard vooral haarzelf treft, raakt ze ook het hele gezin.

Broer Fos ergert zich vaak aan zijn zus en zoekt soms het conflict, terwijl de ouders zoeken naar de best mogelijke manier om hun dochter te helpen. Maar hoe doen ze dat? Door haar los te laten en meer vrijheid te gunnen, waardoor ze misschien nog dramatischer gaat vermageren? Of moeten ze net toenadering zoeken, praten en knuffelen en aanhalen?

Uiteindelijk draait het daarom: controle. Controle over je eigen lichaam, je eigen leven, je eigen beslissingen kunnen nemen

Het is een aartsmoeilijke zoektocht naar een juist evenwicht, waarvan niemand weet hoe het te bereiken. Lea zoekt soms genegenheid, maar tegelijk voelt ze zich vaak gecontroleerd door haar ouders. Ze heeft het idee dat zij daarin worden aangespoord door de hulpverleners die zich op haar geval hebben gestort.

En uiteindelijk draait het daarom: controle. Controle over je eigen lichaam, je eigen leven, je eigen beslissingen kunnen nemen. Het ene moment voelt Lea zich verstikt en snakt ze naar vrijheid, het andere moment zoekt ze naar geborgenheid of compassie, naar steun en begrip voor haar beslissingen en haar levenswandel. Dat alles uit zich in de dwangneurose die haar leven en dat van haar gezinsleden compleet gaat beheersen.

Vader probeert haar te begrijpen door boeken te lezen. Dat vindt Lea maar niets, “aan mij heeft hij nooit iets gevraagd.” Toch krijgt ze wat meer begrip voor de zorgen van haar vader als ze een belangrijke ontdekking doet. En ook over haar moeder komt ze tijdens de reis dingen te weten die haar leven in een ander perspectief plaatsen. Of dat het samenleven makkelijker maakt? Dat is nog maar de vraag.

Een weerlicht is het geluidloze signaal van naderend onheil. Het is niet erg moeilijk om daarvan de symboliek in te zien. En zo zitten er nog wel enkele al te doorzichtige vingerwijzingen in dit debuut, dat qua strakke taal misschien net iets te nadrukkelijk de stempel draagt van de op Amerikaanse leest geschoeide Creative Writing-opleiding. Maar laat dat vooral geen bezwaar zijn. Wortel heeft met Lea een sterk, levendig personage neergezet, en misschien een nog sterker beeld van een gezin dat zo hard probeert samen te klitten dat het bij momenten weer disfunctioneel wordt.

Jante Wortel, Weerlicht, Das Mag, 2022, 256 pag.