kunst

Achter kartonnen klapdeuren schuilt de droomwereld van kunstenares Jemima de Jonge

In haar eerste museale solo exposeert Jemima de Jonge (24) met een combinatie van film, video en installatie die elk gevoel van schaal en verhouding op de helling zet. Dat heeft te maken met haar materiaalkeuze: bloednuchter karton.  

Een rusteloze jonge vrouw bevindt zich in een kartonnen kamer die een heel huis lijkt te zijn. Je merkt dat ze eenzaam is. Om de zoveel tijd loopt ze naar het raam wanneer ze geluid hoort. Ze lijkt meestal – bewust? – net te laat te zijn om te zien waar het vandaan komt. Als toeschouwer van Jemima de Jonges video A Body of Water (voor Dini) (2023) krijg je die geluidsbron evenmin te zien. Maar na een paar keer kun je het thuisbrengen: iemand die door een trappenhuis loopt. Na drie, vier keer wil je de eenzame vrouw toeroepen dat ze ook gewoon de deur open kan doen, om contact te maken met degene op de trap. Elke herhaling voegt weer iets toe aan je beleving. 

De Jonge – die zelf de vrouw in de video speelt – lacht wanneer ik opmerk dat het wel de voetstappen van een reus moeten zijn, zo hard lijken ze te klinken. In haar video’s, films en installaties verlies je wel vaker je gevoel van schaal en verhouding. Je kunt prima vatten dat de maquette de achtergrond is voor een greenscreen waartegen ze acteert, maar dat maakt het er niet minder magisch op hoe ze door die kartonnen miniatuuromgeving beweegt. 

Plat medium

Als kind schilderde en tekende De Jonge al graag. Ze raakte ook vroeg geïnteresseerd in film, al leek het haar onmogelijk om er zelf eentje te maken, al was het maar vanwege de kosten. Op de middelbare school was het dan weer installatiekunst die haar aantrok. Die bood mogelijkheden om hele omgevingen te bouwen, waarin je als toeschouwer op ontdekkingstocht kunt. Later, op de kunstacademie, begon ze zelf installaties te bouwen. Ze kwam er in contact met studenten die videokunst maakten, waarna de drempel lager leek om zelf te gaan filmen. 

In coronatijd besloot De Jonge goed de tijd te nemen om uit te zoeken hoe dat allemaal werkt: van cameravoering tot editen. Het eindresultaat is haar debuutfilm Uprooted (2021). Het is het oudste kunstwerk van haar eerste museale solotentoonstelling Ternauwernood, nu te zien in Museum MORE (locatie Ruurlo). Uprooted oogt als een stop-motionfilm, maar is realtime gefilmd in een zelfgebouwd schaalmodel van een stad. Je dwaalt er door nauwe, droomachtige straatjes. De Jonge vond het een interessant idee om een ruimtelijke ervaring neer te zetten in het platte medium van de film – haar ervaring met installaties kwam goed van pas. 

Minibioscoop

Een andere belangrijke stap zette ze tijdens het maakproces van haar tweede korte film Enter Amazons (2022, niet te zien in Museum MORE). Daarvoor kwam ze op het idee om mysterieuze wezens – gespeeld door haarzelf – te laten verschijnen in de ramen van allerlei appartementen. Die bouwde ze als kartonnen maquettes: karton kwam op haar over als een neutraal materiaal, én het speelt met je zin voor schaal. De duidelijk herkenbare ribbels maken duidelijk hoe groot de kartonnen objecten écht moeten zijn, maar door de realistische belichting ontstaat alsnog een erg overtuigende illusie. Karton is een van de leidraden van Ternauwernood: je ziet hoe De Jonge het gebruikt om maquettes te maken, maar ook om omgevingen rond de video’s heen te bouwen, een soort minibioscoopjes.  

Haar maquettes en installaties ziet De Jonge als lichamen die de bezoeker binnentreedt: ze dwingen die om te bukken, een semi-afgesloten omgeving binnen te lopen, zich of op andere manieren bewust te worden van diens lijf en bewegingen. In Museum MORE begint dat al in de eerste zaal, die je betreedt via kartonnen klapdeuren. In een nauwe, lage gang zie je aan weerszijden Kissers Void (2021): schermen met elk een videoloop van zoenende monden. Ze weten elkaar ondanks vele pogingen nooit te bereiken. Het heeft iets dwangmatigs, misschien ook iets eenzaams. Het is niet zo’n heel grote stap naar het eerdergenoemde A Body of Water (voor Dini), in dezelfde zaal. 

Dwanggedrag

(Neurotische) herhaling is een terugkerend thema in De Jonges werk. Misschien nog het duidelijkst zie je dat in A Body of Water (table scene) (2023): zeven versies van haar zitten aan een kartonnen tafel, die ze tegelijkertijd aan het opeten zijn. De video is geestig, maar ook verontrustend: dit is dwangmatig gedrag.  

Dat zie en hoor je ook in de herhalingen in A Body of Water (voor Dini): de vrouw die steeds gaat kijken, de grote onbekende die steeds weer die trap af gaat. Ze geven De Jonges fantasierijke kunst iets ongemakkelijks en dubbelzinnigs. Routines zijn bijvoorbeeld zo slecht nog niet, want je hebt ze nodig om door het leven te navigeren. Maar de grens met compulsief gedrag kan behoorlijk dun zijn. 

De Jonge maakt overigens een onderscheid tussen film en video. Film heeft een bepaalde spanningsboog en opbouw, video is beperkter in scope en heeft in haar geval veel weg van een schilderij dat in een loop beweegt. Een opvallende overeenkomst is dat ze vaak zelf als acteur te zien is (zelfs in Uprooted-eventjes, wanneer de camera in haar kapsel lijkt te verdwijnen). Dat is geen budgetkeuze, of een manier om alles compleet zelf in de hand te houden. De Jonge benadrukt dat haar films, video’s en installaties een teamprestatie zijn: haar vader is bijvoorbeeld steeds vaker haar regisseur. Het is moeilijk jezelf te regisseren terwijl je speelt, vooral omdat terug te zien is dat je je ondertussen een voorstelling maakt van hoe je overkomt op de toeschouwer.  

Negen Jemima's

Opvallend is dat De Jonge geregeld als verschillende personages tegelijkertijd optreedt. Dat creëert een ander tijdgevoel, omdat al die personages op een ander moment zijn opgenomen. Die verschillende versies van De Jonge dragen bij aan de droomachtige uitstraling van haar werk. Deze manier van werken biedt De Jonge ook de kans om andere kanten van haar identiteit te verkennen, alsof ze even een kijkje naar binnen krijgt. Zo ontstaat een soort spanning tussen handwerk en illusie, die vergelijkbaar is met het gebruik van karton. 

In A Shy Meeting (2024) speelt De Jonge negen verschillende personen: van een nette dame tot een hangjongere. Doordat ze door dezelfde acteur gespeeld worden, worden hun onderlinge verschillen uitvergroot en vraag je je af: wat geeft de personages hun eigen karakter? Welke effecten hebben hun kleding, kapsels en gebaren? In zekere zin is dat ook een van de manieren waarop De Jonges droomachtige kunst altijd gebonden blijft aan het maakproces, en daarmee aan de dagelijkse werkelijkheid. Die zit op zichzelf al vol vervreemdende elementen. Ze hoeft ze vaak alleen nog maar ietsjes te vergroten. 

Ternauwernood, de solotentoonstelling van Jemima de Jonge, is tot en met 16 november 2025 te zien in Kasteel Ruurlo, de Ruurlose locatie van Museum MORE.

• installatiekunst
• Jemima de Jonge
• Video