50 jaar nadat ABBA het Eurovisie Songfestival won met 'Waterloo', richt Lotte Jensen haar schijnwerpers op het evenement en de twee rampen die er in Nederland mee gepaard gaan.

Op 6 april 2024 is het exact vijftig jaar geleden dat ABBA het Eurovisiesongfestival won met Waterloo. "My my, at Waterloo, Napoleon did surrender" zong de vierkoppige band uit Zweden op een swingende melodie. De dirigent van het orkest, Sven-Olof Waldoff, had zich voor deze gelegenheid verkleed als de Franse keizer. De plaat werd meteen een wereldwijde hit. Ook in Nederland en België bereikte ABBA in een mum van tijd de eerste plaats. De Belgen haalden dat jaar een gedeelde zesde plaats met slechts tien punten, maar ze deelden misschien toch een beetje in de feestvreugde. Dit nummer ging immers ook over ‘hun’ Waterloo, de plaats in de provincie Waals-Brabant waar Napoleon in 1815 zijn definitieve nederlaag leed.

Eurovisie moet een verbindend muziekfeest zijn, losgezongen van de politieke en sociale werkelijkheid. Maar we weten allemaal dat dat een illusie is

Het Eurovisiesongfestival moet een verbindend muziekfeest zijn, dat bij voorkeur losgezongen is van de politieke en sociale werkelijkheid. Maar we weten ook allemaal dat dat een illusie is: het liedjesfestijn is steevast doordrongen van wat er op dat moment in de samenleving speelt. Inzendingen worden soms aangepast of afgekeurd vanwege verwijzingen naar de politieke actualiteit en de puntentelling zegt soms meer over onderlinge vriendschapsbanden dan over de kwaliteit van de muziek. Soms doen landen niet mee vanwege oorlog. En dus is het songfestival ook een dankbaar studieobject voor historici, want het is een boeiende afspiegeling van de maatschappelijke realiteit.

Ook in mijn onderzoek naar de geschiedenis van rampen in Nederland speelt het Eurovisiesongfestival een rol. Er is namelijk één grote ramp die voor altijd verbonden zal zijn met het songfestival en dat is de vuurwerkramp van Enschede. Op 13 mei 2000 brak er ‘s middags een brand uit op het industrieterrein. Daardoor ontplofte de vuurwerkfabriek S.E. Fireworks, waar 177 ton vuurwerk lag opgeslagen. De wijk Roombeek werd in één klap weggevaagd. Er vielen 23 doden, onder wie vier brandweermannen. Verder raakten er 947 personen gewond en moesten duizenden mensen tijdelijk elders onderdak zoeken.

Het bericht over deze ramp drong pas ’s avonds door in alle Nederlandse huiskamers. Het journaal van 20 uur maakte weliswaar melding van de ramp, maar de volle omvang ervan was nog niet bekend. Het Eurovisiesongfestival werd dan ook volgens planning vanaf 21 uur live uitgezonden. De Nederlandse inzending, Linda Wagenmakers, trad als tweede op. Niet lang daarna werd de uitzending afgebroken, vanwege het tragische nieuws. De weken erna stonden volledig in het teken van het drama dat zich in Enschede had afgespeeld.

De muziek bracht troost en verbinding tot stand in tijden van pandemie

Een tweede ramp die onlosmakelijk gelieerd is aan het Eurovisiesongfestival, is de coronapandemie. Het festival zou dankzij de winst van Duncan Laurence in 2020 in Nederland plaatsvinden, maar het werd afgelast vanwege corona. Er was wel een aangepaste show zonder publiek en zonder liedjescompetitie onder de titel Europe: Shine a Light. Voor de deelnemende artiesten moet het een grote domper zijn geweest, want hun unieke kans op een groot Europees podium was daarmee verkeken. Ook de gelukkigen die een kaartje hadden bemachtigd, waren diep teleurgesteld, onder wie ik zelf. Tijdens de alternatieve uitzending, die door meer dan 73 miljoen mensen werd bekeken, deed de muziek wel haar werk: ze bracht troost en verbinding tot stand in tijden van pandemie.

Eurovisiesongfestival 2021 in Rotterdam

De herkansing kwam in 2021, toen Nederland het festival opnieuw mocht organiseren in Rotterdam. Maar alles was anders dan anders door de coronamaatregelen: iedereen droeg mondkapjes, artiesten moesten continu worden getest en er mocht maar een handjevol publiek bij. Duncan Laurence, aan wie Nederland deze eer mede te danken had, werd positief getest en kon niet live optreden tijdens de finale. De band uit IJsland werd eveneens in quarantaine geplaatst. Maar de aanwezige toeschouwers die gezond door de teststraat waren gerold, waren uitzinnig van vreugde en diep onder de indruk van dit oogverblindende lichtschouwspel. De vier organisatoren, Jan Smit, Edsilia Rombley, Chantal Janzen en Nikkie de Jager, deden het fantastisch.

Ik had geluk, want ik had mijn kaartje van het jaar ervoor kunnen verzilveren voor deze herkansing. En dus was ik getuige van deze unieke corona-editie. De stoplichten in Rotterdam waren voor deze gelegenheid aangepast. Als ze op groen sprongen, klonk Waterloo van ABBA uit de verkeerslichten. Dansend staken de bezoekers de zebrapaden over. En zo, festivalminnende lezers, leiden alle wegen uiteindelijk altijd tot Napoleon … en België.