Na de excuses van koning Willem-Alexander voor het Nederlandse slavernijverleden ging cultuurhistorica Lotte Jensen grasduinen in het archief met eerdere openbare redes. ‘Plechtige woorden gaan gepaard met sweeping statements en gedoseerde humor.’

Op zaterdag 1 juli bood koning Willem-Alexander in een toespraak zijn excuses aan voor het Nederlandse slavernijverleden. Wie de toespraak integraal wil nalezen kan terecht op de site van het Koninklijk Huis, waar alle openbare redes van leden van de koninklijke familie te vinden zijn. Het loont de moeite eens te grasduinen op die site. Dan valt op hoe vaak de Nederlandse koning toespraken houdt: bijna wekelijks is er wel een gedenkwaardig moment waarbij hij enkele woorden tot zijn gehoor richt.

‘Voor het overduidelijke gebrek aan handelen tegen deze misdaad tegen de menselijkheid vraag ik vandaag […] vergiffenis’. Met die woorden bood koning Willem-Alexander op 30 juni zijn excuses aan voor het Nederlandse slavernijverleden © RVD / Gemmy Woud-Binnendijk

Zoveel aandacht als die over het slavernijverleden trekken ze meestal niet, maar af en toe springt er wel een tussenuit. Zo stonden de Nederlandse media uitgebreid stil bij het staatsboek van de Franse president Emmanuel Macron aan Nederland op 11 en 12 april 2023. Koning Willem-Alexander sprak hem tijdens het staatsbanket in vloeiend Frans toe en trad daarmee in de voetsporen van Lodewijk Napoleon, die tussen 1806 en 1810 koning van het koninkrijk Holland was. Het Nederlands van Macron liet daarentegen te wensen over, waardoor de NOS zich genoodzaakt zag de woorden van Macron met ‘onverstaanbaar’ te ondertitelen.

De media hadden ook relatief veel aandacht voor het recente staatsbezoek van het Nederlandse koningspaar aan België, inclusief de toespraken van de vorsten op 20 juni jongstleden. Het was een feest van meertaligheid: er werd zowel in het Frans, Nederlands als Duits gesproken; het Engels schitterde door afwezigheid, een verademing in deze tijden van toenemende taalarmoede in het hoger onderwijs.

Het Nederlands van Frans president Emmanuel Macron liet tijdens een staatsbezoek aan Nederland te wensen over, oordeelde ‘NOS’ © NOS

Voor historici en ‘imagologen’ viel er ook genoeg te beleven. De imagologie is een tak van de wetenschap die zich bezighoudt met culturele representaties van landen en volkeren door de eeuwen heen. Het wemelde in beide toespraken van de historische verwijzingen en nationale stereotypen, die de vriendschapsband tussen beide landen moesten bekrachtigen. Conform de eisen van het genre gingen de plechtige woorden met sweeping statements en gedoseerde humor gepaard.

Koning Filip prees de handelsgeest van de Nederlanders, waarmee ze het zwaartepunt van de wereldhandel naar Amsterdam wisten te verplaatsen. Hij omschreef hen als een volk van zeevaarders, kooplieden en ‘knokkers’ (in de betekenis van doorzetters welteverstaan). Met alle sportprestaties erbij konden de Nederlanders met trots zingen “Onze daden benne groot”. In alle eerlijkheid denk ik dat niemand die woorden in het huidige tijdsgewricht nog uit volle borst meezingt, maar hij gebruikte ze als stereotiepe karakterisering van de Nederlanders.

De Belgische koning stond ook stil bij de verschillende identiteiten: hij contrasteerde de Nederlandse openhartigheid met de conflictmijdende houding van de Belgen, waarbij hij erop wees dat iedere aanpak zo zijn voordelen kent en dat de strategische instelling van de Nederlanders en de tactische opstelling van de Belgen complementair zijn.

De lofredes tijdens het recente staatsbezoek aan België illustreerden de warme vriendschapsband die momenteel tussen de beide koninkrijken bestaat © RVD

Willem-Alexander wees erop dat het Nederlandse kapitaal, de kennis en de kunde (K3!) toch ook vooral een Belgisch exportproduct waren: na de val van Antwerpen in 1585 kreeg de Nederlandse economie een krachtige impuls. Ook de bloei van de kunsten hadden de Nederlanders aan hun zuiderburen te danken, zo had hij recent kunnen zien bij de door hem geopende tentoonstelling Ode aan Antwerpen in het Catharijneconvent in Utrecht. Ook hij benoemde de verschillende identiteiten en riep op de verschillen te respecteren en te omarmen.

De mooiste kwinkslag was dat hij en Máxima daags erna een concert aan het Belgische koningspaar aanboden, maar dat zou natuurlijk geen opera worden: “Dat vonden we in Brussel toch net iets te tricky”.

Kortom, de lofredes illustreerden de warme vriendschapsband die momenteel tussen de Belgische en Nederlandse koninkrijken bestaat. Uw historicus en royaltyverslaggever heeft slechts een kleine kanttekening: op gendergebied valt er nog winst te behalen.

Uw historicus en royaltyverslaggever heeft slechts een kleine kanttekening: op gendergebied valt er nog winst te behalen

Daags na het staatsbanket gingen de koningen naar het Aerospacelab in Ottignies-Louvain-la-Neuve, terwijl de beide vorstinnen de Koningin Elisabeth Muziekkapel in Waterloo bezochten. Ik had het nog leuker gevonden als de vrouwen naar het Aerospacelab en de mannen naar de muziekvoorstelling waren gegaan. Of als de vorstinnen behalve het Muziekkapel ook het Panorama van de Slag bij Waterloo hadden bezocht, om vervolgens zusterlijk de 40 meter hoge berg met de Leeuw van Waterloo te beklimmen.

Dat vonden ze in Den Haag waarschijnlijk toch net iets te tricky.