literatuur recensie

Grote levensvragen en dagelijkse beslommeringen: in haar debuutroman schetst Daan Borrel een gelaagd beeld van moederschap

Daan Borrel werpt in De dragers een sleepnet uit waarin ze intieme gedachtestromen over zwangerschap en moederschap vangt. Het levert een rijke debuutroman op die generaties en culturen overspant – en een nominatie voor De Bronzen Uil 2025.  

“Er groeien rozen in mijn mond en iedereen ziet alleen het doordringende roze van de blaadjes, niemand verstaat nog wat ik zeg. Ik verlang naar aan elkaar gegroeide buikspieren. Naar alleen de straat uitfietsen, maakt niet uit waarnaartoe. Ik zal maar niet nog een glaasje nemen. (…) Ik heb haar trouwens al een tijdje niet meer gehoord. Misschien is ze wel dood, zul je net zien, net op het moment dat ik een wijntje gedronken heb. Ze zullen het ruiken, de politie.”

Zo slingeren de gedachten van Maria heen en weer, net na de geboorte van haar dochter en enkele dagen voor ze terug aan het werk gaat. Nog tijdens haar ouderschapsverlof belt haar baas om te zeggen dat hij een klus heeft waar ze zeker voeling mee zal hebben: een Marokkaanse vrouw die is gestorven tijdens de bevalling, en de familie beschuldigt de gynaecoloog van verregaande, door racisme ingegeven nalatigheid. “Het is een prachtige comeback”, probeert hij haar te overtuigen. “Ook meteen goed voor de toko”, voegt hij er eerlijk-cynisch aan toe.

Maria rilt bij de gedachte. En overdenkt haar eigen situatie. Eigenlijk wilde ze nooit echt een kind, ze was een uiterst succesvolle advocate, met haar triomf in de grootste zedenzaak ooit in Nederland veranderde ze het recht. Maar na tien maanden samen met Harm wist ze: “Ik moet een kind. Van hem. Nú.”

Maria is een van de drie vrouwen die we volgen in De Dragers, het fictiedebuut van Daan Borrel (1990). Zij publiceerde eerder al enkele journalistieke essays en boeken over relaties, lichamelijkheid, seks en moederschap, waaronder Baren buiten de box, een onderzoek naar de ongelijke zorg tijdens de zwangerschap en de bevalling, dat ze schreef samen met verloskundige Bahareh Goodarzi, die promoveerde op het onderwerp.

De onderwerpen en gevoeligheden die Borrel behandelt in haar non-fictie komen volop terug in haar fictiedebuut. Maar dit is geen fel activistisch boek waarin opinies worden opgedrongen of harde stellingen worden verdedigd. Wel beschrijft Borrel op een subtiele manier welke invloed een bevalling heeft, hoe die verloopt, hoe dat niet voor iedereen hetzelfde is, hoe vrouwen met een baby in het leven staan. Ze schrijft over de band tussen moeders en dochters, en hoe die in de loop der jaren kan veranderen.

Via Maria leren we ook de Marokkaanse Sanae kennen. Zij is het nichtje van Najat, van wie de moeder tijdens de bevalling gestorven is. De familie van Najat schakelde dertig jaar geleden Maria in om de gynaecoloog aan te klagen, en dat doen ze nu opnieuw. Sanae wordt geïntroduceerd terwijl ze zelf aan het bevallen is, wat enkele zeer zintuiglijke passages oplevert.

En dan is er nog Vita, die leeft in 2035 en het leven anders wil aanpakken dan de generaties voor haar. Ondanks een verregaande klimaatcrisis en tegenstand van activisten die eieren op haar voordeur gooien en STOP MET VOORTPLANTEN kladden op haar huis, beslist Vita toch om een kind te dragen. Niet voor haarzelf, maar voor een bevriend queer koppel. Vita is lid van WFA, Wombs for All, een collectief dat “dragen” en “moederschap” uit elkaar trekt, waarvan de leden niet geloven in moederschap ten dienste van de heteronormatieve familie. WFA wil de wereld verenigen tot één grote familie door die wereld te bevrijden van het traditionele kerngezin.

De ook over tien jaar blijkbaar nog radicale ideeën van Vita leiden tot een breuk met haar moeder, ooit een succesvolle advocate. Maria dus. En zo weeft Borrel op handige wijze de levens van deze drie vrouwen door elkaar.

Om de beurt komen de vrouwen aan bod. Via een gedachtestroom die doet denken aan het werk van Virginia Woolf leren we hoe ze in het leven staan. Zowel de grote levensvragen (is het wel normaal om het verrukkelijk te vinden dat je kind eindelijk naar de opvang kan en jij naar je werk?) als de dagelijkse beslommeringen (hoe krijg ik die kinderwagen op de tram?) komen aan bod, en Borrel weet de vaart erin te houden, wat wijst op een groot schrijftalent.

Ook mooi is hoe ze erin is geslaagd om de drie vrouwen een aparte stem te geven. Maria denkt van de hak op de tak, met hallucinaties tussendoor die vaak over de dood gaan of zware ongevallen. Sanae bedient zich van een taalregister doorspekt met Arabische woorden, en Vita spreekt met haar ongeboren kindje, dat ze vriendin noemt, in een jongerentaal die bol staat van de Engelse uitdrukkingen: “ik ben natuurlijk ook scared to death voor het einde / maar ik geloof niet zo in hun methode / by the way / klimaatactivisten die eieren gebruiken en niet wat plantaardigs / give up already.” De zinnen zijn gecentreerd afgedrukt, als poëzie, en geven Vita’s snelle gedachten nog meer vaart. Bij Sanae ontbreken punten, ze denkt in ronkende volzinnen, terwijl Maria’s overdenkingen kracht worden bijgezet met korte zinnen van soms maar één woord.

Dat alles maakt De Dragers tot een rijk boek, in taal en ideeën. Daan Borrel laat ons nadenken over “dragers”, “moeders”, de manier waarop we kinderen opvoeden. En hoe al die rollen elkaar voortdurend beïnvloeden. Terecht genomineerd voor de Bronzen Uil.

Daan Borrel, De dragers, De Bezige Bij, Amsterdam,  2024, 256 p.

• Daan Borrel
• debuutroman