literatuur
‘Gangreen’ eruit, ‘Turks fruit’ erin: dit is de vernieuwde literaire canon
Vijf jaar na de eerste versie is de literaire canon van de Nederlandstalige literatuur vernieuwd. De meest opvallende veranderingen zijn de schrapping van Jef Geeraerts’ Gangreen 1. Black Venus en de opname van Jan Wolkers’ Turks fruit. Van W.F. Hermans en Harry Mulisch zijn andere boeken toegevoegd, Willem Kloos en Richard Minne zijn uit de lijst verdwenen.
In 2015 presenteerden de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal en Letterkunde (KANTL) en Literatuur Vlaanderen voor het eerst hun ‘dynamische canon van de Nederlandstalige literatuur vanuit Vlaams perspectief’: een lijst van vijftig boeken werken uit de Nederlandstalige literatuur die in Vlaanderen als essentieel worden beschouwd. De boekenlijst gold als een belangrijke schakel in een beleid van leesbevordering, en moest inspiratie bieden aan leraren, leesclubs, bibliothecarissen, uitgevers, theatermakers, cultuurministers, televisiemakers en andere lezers.
Van bij het begin heette het ook dat die lijst geen eindpunt was, maar slechts een begin: om de vijf jaar was er een ‘groot onderhoud’ voorzien, waarbij de canon geüpdatet zou worden. Dat is nu gebeurd – toevallig in dezelfde week dat Nederland zijn historische canon heeft opgefrist – en voortaan heet de lijst eenvoudigweg: canon van de Nederlandstalige literatuur.
Verdwenen uit de canon
Deze boeken stonden in 2015 nog in de lijst, maar zijn nu weg:
- Geuzenliedboek (1576-1577)
- Willem Kloos – Verzen (1894)
- Richard Minne – Wolfijzers & Schietgeweren (1942)
- Jef Geeraerts – Gangreen 1. Black Venus (1968)
Geeraerts’ controversiële roman over een koloniaal in Belgisch Congo was in 2015 in extremis als 51ste titel toegevoegd aan de lijst, mede omdat de auteur kort voor de bekendmaking was overleden. Daardoor kwam hij plots wel in aanmerking voor de canon – één van de criteria was namelijk dat de opgenomen auteurs overleden moest zijn.
Dat Geeraerts nu uit de lijst is verdwenen, heeft natuurlijk niet alleen te maken met die uitzonderingspositie van vijf jaar terug, maar evengoed met voortschrijdend inzicht in het maatschappelijke debat over dekolonisatie.
Nieuw in de canon
Deze auteurs en hun boeken zijn nieuw in de canon:
- Frederik van Eeden – Van de koele meren des doods (1900)
- Felix Timmermans – Pallieter (1916)
- Jan Wolkers – Turks fruit (1969)
Opmerkelijk: Gangreen is wellicht mede uit de lijst verdwenen als gevolg van de veranderde tijdgeest, terwijl Turks fruit er nu juist bij komt ondanks het gewijzigde maatschappelijke klimaat. Wolkers’ klassieker, die eind vorig jaar een halve eeuw oud was, wordt in deze #MeToo-tijden namelijk met een andere blik gelezen, zo schreef ook Aleid Truijens op onze website.
Zelfde auteur, ander boek
Deze auteurs staan net als vijf jaar geleden in de canon, maar nu met een ander boek:
- Hendrik van Veldeke – Minneliederen in plaats van Sente Servas wordt
- Constantijn Huygens –Korenbloemen in plaats van Trijntje Cornelis
- Cyriel Buysse – Tantes in plaats van Het gezin van Paemel
- Louis Paul Boon – De Kapellekensbaan is uitgebreid met Zomer te Ter-Muren
- Willem Frederik Hermans – De donkere kamer van Damokles in plaats van Nooit meer slapen
- Harry Mulisch – De ontdekking van de hemel in plaats van De aanslag
Dat Mulisch nu met De ontdekking van de hemel in de canon staat, is wellicht deels het gevolg van de tijdssluis die de canoncommissie hanteerde: boeken moeten minstens 25 jaar oud zijn. In 2015 was Mulisch’ magnum opus uit 1992 nog drie jaar te jong.
De volledige lijst
1. Hendrik van Veldeke – Minneliederen (1170/1180)
2. Penninc en Pieter Vostaert – Walewein (13e eeuw)
3. Hadewijch – Liederen (ca. 1240)
4. Jacob van Maerlant – Der naturen bloeme (ca. 1270)
5. Van den vos Reynaerde (ca. 1260)
6. Karel ende Elegast (vóór 1325)
7. Jan van Ruusbroec – Die geestelike brulocht (ca. 1343)
8. Beatrijs (vóór 1374)
9. Lanseloet van Denemerken (ca. 1400)
10. Gruuthuseliedboek (ca. 1400)
11. Elckerlijc (tweede helft 15e eeuw)
12. Mariken van Nieumeghen (ca. 1515)
13.Anna Bijns – Refreinen (eerste bundel) (1528)
14. Antwerps Liedboek (1544)
15. Gerbrand Adriaensz. Bredero – Spaanschen Brabander (1617)
16. P. C. Hooft – Gedichten van den heere P.C. Hooft (1636)
17. Joost van de Vondel – Poëzy of verscheide gedichten (1650)
18. Joost van de Vondel – Lucifer (1654)
19. Constantijn Huygens – Korenbloemen (1658)
20. Hendrik Conscience – De Leeuw van Vlaenderen (1838)
21. Multatuli – Max Havelaar (1860)
22. Herman Gorter – Verzen (1890)
23. Guido Gezelle – Rijmsnoer om en om het jaar (1897)
24. Frederik van Eeden – Van de koele meren des doods (1900)
25. Louis Couperus – De stille kracht (1900)
26. Karel van de Woestijne – Het vader-huis (1903)
27. Felix Timmermans – Pallieter (1916)
28. Nescio – Dichtertje – De Uitvreter – Titaantjes (1918)
29. Cyriel Buysse – Tantes (1924)
30. Stijn Streuvels – Het leven en de dood in den ast (1926)
31. Paul van Ostaijen – Nagelaten gedichten (1928)
32. Martinus Nijhoff – Nieuwe gedichten (1934)
33. Maurice Gilliams – Elias of het gevecht met de nachtegalen (1936)
34. F. Bordewijk – Karakter (1938)
35. Gerard Walschap – Houtekiet (1939)
36. Gerrit Achterberg – Eiland der ziel (1939)
37. M. Vasalis – Parken en woestijnen (1940)
38. Willem Elsschot – Het dwaallicht (1946)
39. Gerard Reve – De avonden (1947)
40. Hella S. Haasse – Oeroeg (1948)
41. Lucebert – apocrief/de analphabetische naam (1952)
42. Louis Paul Boon – De Kapellekensbaan (1953) - Zomer te Ter-Muren (1956)
43. Ida M. Gerhardt – Het levend monogram (1955)
44. Hugo Claus – De Oostakkerse gedichten (1955)
45. Willem Frederik Hermans – De donkere kamer van Damokles (1958)
46. Ivo Michiels – Het boek alfa (1963)
47. J.C. Bloem – Verzamelde gedichten (1965)
48. Jan Wolkers – Turks fruit (1969)
49. Hugo Claus – Het verdriet van België (1983)
50. Harry Mulisch – De ontdekking van de hemel (1992)
En nu?
Vijf jaar geleden was Jef Geeraerts de +1 die aan de lijst van vijftig werd toegevoegd. Hij verdwijnt uit de canon, maar het +1-idee blijft. Nu is het aan het brede publiek om die ene extra titel toe te voegen en zo de canoncommissie te wijzen het werk van onderschatte of onbekende auteurs die (on)bewust door de poortwachters van hun en onze tijd werden tegengehouden. De KANTL lanceert daartoe een oproep.
De canon zal over vijf jaar ook weer worden herzien. En zoals altijd is het debat over de canon minstens even interessant als de canon zelf.
Benieuwd of de kritiek op de lijst die in 2015 weerklonk, onder meer in Ons Erfdeel, anno 2020 zal veranderen. Je leest het de komende tijd vast wel, hier en elders.
Reactie plaatsen
Beste Jef Van Staeyen,
Volgens de website literairecanon.be zijn dit de criteria:
1) De werken zijn oorspronkelijk in het Nederlands geschreven.
Klassiekers uit de Lage Landen die in het Latijn of het Frans zijn geschreven, kwamen dus niet in aanmerking.
2) De werken zijn geschreven voor een volwassen lezerspubliek en behoren tot het proza, de poëzie of het theater.
Literatuur die zich nadrukkelijk voordoet als kinder- en jeugdliteratuur werd dus uit de selectie geweerd. Hetzelfde geldt voor egodocumenten (zoals dagboeken) en essays.
3) De werken zijn minstens 25 jaar geleden gepubliceerd.
De lijst die hier wordt voorgesteld dateert van 2020. De uiterlijke publicatiedatum van de geselecteerde werken is dus 1995.
4) De auteur van de werken is overleden.
Er is geen beperking van het aantal titels per auteur. Vondel en Hugo Claus staan er twee keer in, wel met werken in verschillende genres.
Hartelijk dank, Pieter Coupé,
Dat u de criteria, die ik elders gelezen had, aanvult.
Ik geef toe dat ik de gedichten van Claus over het hoofd had gezien - dat had echt niet moeten gebeuren -, en er ook voor hem dus 2 teksten in de canon staan.
Toch blijft het merkwaardig dat meerdere auteurs (10%) een hoogwaardige tekst in de canon verliezen, wanneer een andere, ook hoogwaardige tekst van hen er in opgenomen wordt. U vermeldt Van Veldeke, Huygens, Buysse, Hermans en Mulisch. En misschien staat "Kaas" niet in de canon omdat "Het dwaallicht" er al is.
Allicht is het, ondanks het officiële criterium "werken", toch meer een lijstje van auteurs dan van teksten. Het lijstje wordt door velen ook zo geïnterpreteerd en geanalyseerd. Zie onder meer het belang dat Laurens Ham in Ons Erfdeel in 2015 hechtte aan de vraag welke auteurs in de canon staan. Dat was voor hem minstens even belangrijk als de vraag naar de teksten en hun kwaliteit.
Ik heb alvast begrepen dat ik niet moet proberen "Nooit meer slapen" als 51ste tekst voor te dragen. Daar zijn andere criteria voor.
Met vriendelijke groet,
geachte,
Eén van de basisvereisten opdat een tekst in de canon zou worden opgenomen wordt blijkbaar nergens vermeld, maar lijkt wel erg dwingend. Niet alleen moet de auteur dood zijn, en de tekst minstens vijfentwintig jaar oud, maar ook mag er blijkbaar van eenzelfde auteur slechts één enkele tekst in de canon staan. Tenzij hij Vondel heet.
Dat is merkwaardig, want de geloofsbelijdenis van de canon spreekt niet over auteurs, maar over teksten: "De canon toont welke boeken er in Vlaanderen als essentiële werken uit de Nederlandstalige literatuur worden beschouwd".
Dan gebeurt dat, omdat de zeer hoge kwaliteit van een meesterwerk van de Nederlandse literatuur wordt erkend - Het zwaard van Damocles, ça va sans dire - een ander meesterwerk - van de wereldliteratuur! - eruit wordt gegooid. Nooit meer slapen? De jury ligt daar niet wakker van.
Stel, ik zeg "stel", dat een heel eind verder in de eenentwintigste eeuw, een boek van Arnon Grunberg in de canon komt, maakt Marek van der Jagt dan nog een kans?
Dus: ook dit advies aan ambitievolle auteurs: schrijf trilogieën, of multilogieën. Misschien komt straks Voskuils Bureau wel in de canon (voltooid in 2000): zeven prachtige boeken in één keer.
Aanmelden