Deel artikel

Lees de hele reeks
taal column

Eet lokaal – maar wat is dat dan?

7 juni 2023 5 min. leestijd Taaltoestanden

Over de invulling van ‘lokaal’ heerst nogal wat onduidelijkheid, zeker als we het over voedsel hebben. Daar zijn consequenties aan verbonden, ziet taalcolumnist Marten van der Meulen. ‘Als de een z’n best doet om al z’n eten binnen een straal van 20 kilometer te vinden, dan is het nogal vals als iemand anders 200 aanhoudt.’

Laatst was ik voor het eerst in lange tijd uit eten. Omdat ik het er even goed van wilde nemen, bestudeerde ik de menukaart heel aandachtig. Ik moest natuurlijk wel het beste op de kaart hebben! Zoals wel meer restaurants tegenwoordig had deze eetgelegenheid een concept. Allerlei uitleg daarover stond in een inleiding, waarvan de lengte niet had misstaan in een wetenschappelijk artikel.

Eén woord in het bijzonder trok mijn aandacht. Er stond namelijk dat de chefs zoveel mogelijk ingrediënten gebruikten die lokaal werden geproduceerd. Wat goed, zullen de meeste mensen vast denken. Maar ik dacht vooral: wat is lokaal eigenlijk?

Natuurlijk heeft het woord lokaal hier de betekenis van “plaatselijk, in de buurt”. In het geval van eten heeft dat specifiek betrekking op de zogenaamde food miles, de afstand die een gerecht of ingrediënt heeft moeten afleggen voordat het bij je op tafel komt. Veel eten komt van ver: gember uit Peru, vanille uit Madagaskar, grapefruits uit Brazilië.

Om van al deze landen naar Nederland en België te komen moeten vaak heel wat kilometers worden afgelegd, vaak per vliegtuig. Omdat dit slecht voor het klimaat is, zien we al een aantal jaar een beweging in de voedselindustrie om vooral lokaal in te kopen. Koppel dat aan de toenemende klimaatbewustheid van consumenten, die soms zelfs “locavoor” zijn, en het is logisch dat een restaurant met dit concept pronkt.

Goed, het eten komt dus uit de buurt. Maar daar hebben we eigenlijk nog steeds precies niks aan. Want wat betekent “in de buurt”? Hoe ver is dat? Hoeveel kilometer is plaatselijk? Op die vragen blijken nogal wat verschillende antwoorden te zijn. Wie even een rondje maakt langs wat artikelen, die vindt een enorme verscheidenheid aan afstanden, die allemaal lokaal worden genoemd. 200 kilometer. 160 kilometer. 150 kilometer. 50 kilometer In dit artikel houdt de een 40 en de ander 20 kilometer aan.

Ja wat is het nou?! Dit is natuurlijk bijzonder onhandig, en zelfs potentieel oneerlijk. Want als de een enorm z’n best doet om al z’n eten binnen een straal van 20 kilometer te vinden, dan is het nogal vals als iemand anders 200 aanhoudt. Zou het niet beter zijn dit te standaardiseren? Dat dacht de Amerikaanse overheid in ieder geval wel. Die besloot dus om een getal op het woord lokaal te plakken. Ze deed dat in de Food, Conservation, and Energy Act (2008). Daarin staat:

(I) the locality or region in which the final product is marketed, so that the total distance that the product is transported is less than 400 miles from the origin of the product; or

(II) the State in which the product is produced.

Wacht eens even: minder dan 400 mijl? Dat is meer dan 643 kilometer! De afstand van Brussel naar Berlijn! Van Maastricht naar Salzburg! Het lijkt me enorm sterk dat iemand die in Brussel uit eten gaat Berlijn als lokaal beschouwt. Wat is hier aan de hand?

En hiermee komen we bij de crux van het verhaal, bij de reden dat het woord lokaal een van de fascinerendste woorden is die er zijn: het ene lokaal is het andere niet. Dat klinkt gek, want geografie is nu net zoiets wat je juist wel vrij accuraat kunt meten. Amsterdam is een bepaald aantal kilometer van Maastricht, en Versailles ligt op een bepaalde afstand van Parijs. Natuurlijk is het maar net de vraag waar in de enorme stad Parijs je kiest, maar toch, er is iets vasts.

Het ene lokaal is het andere niet. Dat klinkt gek, want geografie is nu net zoiets wat je juist wel vrij accuraat kunt meten

Ik ontken dit natuurlijk niet: afstand is wel degelijk meetbaar. Maar dat is niet het hele verhaal. Er is namelijk ook de beleving van afstand. Net als mensen tijd verschillend kunnen beleven, zo kan ook afstand verschillend worden ervaren. Het hangt af van je perceptie, van je referentiekader wat lokaal en ver is.

Hoe groot dat verschil kan zijn wordt het meest duidelijk wanneer ik met Amerikanen praat. Hun land is zóveel groter dan het onze, waardoor hun idee van lokaal ook veel omvangrijker is.

Ik heb talloze voorbeelden hiervan meegemaakt. De backpackende jongens, die ieder weekend vanuit Amsterdam naar een Europese stad gingen: zo lekker dichtbij! De man die uitdrukkingsloos vertelde dat hij met het vliegtuig naar zijn werk ging. Anderhalf uur, zoals wij met de trein zouden gaan. De vrouw die in San Luis Obispo woonde “vlakbij Los Angeles”. Bijna 3 uur met de auto! Op een Amerikaanse schaal is dat misschien vlakbij, maar in een Nederlandse of Belgische context zou denk ik niemand zeggen dat Amsterdam “vlakbij” Brussel ligt. Terwijl dat even ver rijden is …

Hoe je afstand ervaart hangt af van je perceptie en je referentiekader. Ook macht speelt een rol

Er zijn nog meer aspecten van het woord lokaal die niet alleen met referentiekader te maken hebben. Ook macht speelt een rol. Zo kan het dat grote plaatsen dichterbij kleine plaatsen zijn dan andersom. Hoewel de geografische afstand tussen Parijs en Versailles altijd hetzelfde is, voelt de hoofdstad dichter bij de paleisplaats dan andersom. Dat heeft onder andere te maken met het politieke en culturele belang van de ene ten opzichte van de andere stad. Maar ook met bijvoorbeeld hoe vaak een stad in het nieuws is, hoe vaak de naam genoemd wordt. In randgemeenten van een grote stad is men meer bezig met de grote stad dan vice versa. Je ziet ditzelfde in groepen mensen of beroemdheden: meer mensen zijn met het middelpunt bezig dan het middelpunt met hen.

We kunnen dus prima verklaren waarom er zoveel onduidelijkheid is over wat lokaal is. Maar dat lost het voedselprobleem niet op. Sowieso is het goed om in dat kader stil te staan bij hoe nuttig lokaal eten eigenlijk is. Hier wordt uitgelegd dat lokaal “een afkorting is geworden voor voedsel dat staat voor hoge kwaliteit, vers, authentiek, betrouwbaar, milieuvriendelijk en ondersteunend aan de lokale gemeenschap.”

Dat is het helemaal niet altijd, en zeker niet allemaal. Wat van dichtbij komt is niet inherent beter. Tuurlijk, het scheelt vliegkilometers, maar je moet ook kijken naar hoe voedsel geproduceerd is, hoe het bewerkt is. En zo kunnen we nog doorgaan. Het lijkt zo’n lokaal onderzoek, één zo’n woord. Maar er zit een enorme wereld in verborgen.

Marten van der Meulen

Marten van der Meulen

Marten van der Meulen promoveerde aan de Radboud Universiteit op onderzoek naar taalnormen en taalgebruik. Hij werkt nu als beleidsadviseur voor de Taalunie. Daarnaast schrijft en praat hij over taal waar hij maar kan, zie ook martenvandermeulen.com.

Marten van der Meulen is actief op Bluesky.

Reacties

Reacties zijn gesloten.

Gerelateerde artikelen

		WP_Hook Object
(
    [callbacks] => Array
        (
            [10] => Array
                (
                    [000000000000299c0000000000000000ywgc_custom_cart_product_image] => Array
                        (
                            [function] => Array
                                (
                                    [0] => YITH_YWGC_Cart_Checkout_Premium Object
                                        (
                                        )

                                    [1] => ywgc_custom_cart_product_image
                                )

                            [accepted_args] => 2
                        )

                    [spq_custom_data_cart_thumbnail] => Array
                        (
                            [function] => spq_custom_data_cart_thumbnail
                            [accepted_args] => 4
                        )

                )

        )

    [priorities:protected] => Array
        (
            [0] => 10
        )

    [iterations:WP_Hook:private] => Array
        (
        )

    [current_priority:WP_Hook:private] => Array
        (
        )

    [nesting_level:WP_Hook:private] => 0
    [doing_action:WP_Hook:private] => 
)