literatuur recensie

De roze wolk kleurt donker in ‘Als de dieren’ van debutant Lieselot Mariën

Zeldzaam krachtig beschrijft Lieselot Mariën in haar debuutroman de ervaring van een vrouw die na de geboorte van haar eerste kind volstrekt ontregeld raakt en haar toevlucht zoekt in klassieke verhalen over mensen die afdalen in de onderwereld.

In de Nederlandstalige literatuur maken twee trends opgang: een fragmentarische verteltrant en het schrijven over het moederschap. Dat die twee vaak succesvol samengaan, blijkt onder meer uit de lovende ontvangst van Elders (2024) van Ilse Josepha Lazaroms, over alleenstaand moederschap, uit de sterrenregen voor Kleine haperende vluchten (2022) van Femke Brockhus over een gezin dat radeloos achterblijft wanneer de moeder verdwijnt, en uit BNG Literatuurprijs-winnaar Dagen als vreemde symptomen (2024) van Leonieke Baerwaldt, over de moeizame zorg van een moeder voor haar meervoudig beperkte dochter. Stuk voor stuk beschrijven die boeken ervaringen die blijkbaar lastig in een rechtlijnige vorm te vatten zijn: omdat het in alle verwarring niet lukt een eenduidig verhaal te construeren, bijvoorbeeld, of omdat het denken van de schrijver continu door zorgtaken wordt onderbroken.

Aan die rij van geslaagde fragmentarische moederromans kunnen we nu ook Als de dieren toevoegen, het debuut van jurist en filosoof Lieselot Mariën. Zij vond een – bij mijn weten – nog niet eerder in de Nederlandse literatuur beschreven aspect van het moederschap: een vrouw die gebukt gaat onder een post-partumdepressie. Ook dat blijkt een ervaring die zich het beste in een collagevorm laat vatten – sterker nog: de passages zwerven regelmatig sterk links en rechts uitgelijnd over de pagina’s, alsof de beschreven gedachten, weggedrukt in de marges, er bijna niet mogen zijn.

Mariën beschrijft de zoektocht naar houvast in een leven dat plots wordt overgenomen door de komst van een kind: onophoudelijk gehuil, nachten die steeds worden onderbroken door voedingsmomenten, een lichaam waarvan de ik-figuur meer en meer vervreemd raakt. Waar veel kersverse moeders deze ervaringen ogenschijnlijk op de koop toe nemen, laat Mariën alle twijfels en onzekerheden toe. Hallucinerend door slaapgebrek, nauwelijks in staat zichzelf te verzorgen, dwaalt ze door donkere straten. De vraag rijst waarom dit kind er überhaupt moest komen: wat leek haar ooit zo aanlokkelijk aan het moederschap?

Al die onwelkome gevoelens hebben ook hun weerslag op de relatie tussen de ik-figuur en haar partner Hannes. Hoe begripvol hij ook probeert te zijn, voor hem zijn de depressieve gevoelens van zijn partner zo mogelijk nog lastiger te begrijpen dan de ervaring van het moederschap zelf. Een gebrek aan ruimte voor goede gesprekken en intimiteit drijft hen bij elkaar vandaan, met nog meer eenzaamheid tot gevolg.

Regelmatig beschouwt de ik-figuur zichzelf van buitenaf, en ziet een vrouw die ze tegelijkertijd wel en niet herkent: die in haar huis rondloopt, haar kleren draagt, en wel moeiteloos de moederrol vervult. Deze ogenschijnlijk zorgeloze vrouw neuriet opgewekt terwijl ze thee zet, het huis boent, met haar kind aan de borst tegen haar partner aan kruipt. Daarmee suggereert Mariën dat een groot deel van de wervelstorm alleen in de gedachten van haar hoofdpersonage plaatsvindt: plichtmatig stapt ze in de rol die van haar wordt verwacht, maar onder de oppervlakte hopen gevoelens van angst en onbegrip zich op.

Te midden van deze chaos zoekt het hoofdpersonage houvast in klassieke mythen over het moederschap. Meermaals verwijst ze naar Inanna, de belangrijkste godin van de Soemerische religie. In de loop der tijd kreeg zij verschillende rollen toebedeeld; zo was ze niet alleen de godin van de hemel, de vruchtbaarheid en de liefde, maar ook van de oorlog en de prostitutie, en beschermer van de wilde dieren. Die tegenstrijdigheid past maar al te goed bij de gevoelens die in Als de dieren om voorrang vechten: het moederschap mag door velen dan worden beschreven als een roze wolk, voor de ik-figuur is het een duistere ervaring.

Centraal in Mariëns roman staat Inanna’s afdaling in de onderwereld, op zoek naar haar zus. Daarbij passeert ze zeven poorten, waar ze zichzelf telkens van iets moet ontdoen, waardoor haar kwetsbaarheid groeit. Die transitiemomenten vormen de structuur van Als de dieren, dat in zeven delen uiteenvalt. De ik-figuur daalt steeds verder af in de donkerte van haar emoties, verliest het contact met de lichte wereld daarboven en de mensen die er rondlopen. Niet voor niets opent Als de dieren met motto’s uit Dantes Inferno en Vergilius’ Aeneis, waarin eenzelfde reis door het zwart centraal staat.

SCHRIJF JE IN OP ONZE NIEUWSBRIEF EN ONTVANG TWEEWEKELIJKS RECENSIES, ESSAYS EN VERHALEN OVER LITERATUUR, KUNST EN MEER

De moeder zoekt haar toevlucht tot juist deze verhalen omdat de steriele, klinische taal waarmee het ouderschap omgeven is geen recht doet aan haar ervaringen. “Ik voel me erdoor uitgeleverd aan een misplaatste transparantie”, schrijft ze. “Misplaatst, omdat die woorden, in alle nuchterheid en prozaïsme, geen enkele grip bieden op wat wij werkelijk hebben meegemaakt. Dan liever de verhalen die ik las, de allegorieën waarin mensen met open ogen afdalen in de hel.”

Ook andere verhalen passeren de revue: over Japanners die jarenlang hun kamer niet verlaten en zich zo helemaal laten omsluiten door de vier wanden van hun huis; over de paradox van Zeno, waarbij Achilles bang is dat hij de schildpad tegen wie hij een hardloopwedstrijd rent nooit zal inhalen en daarom bij voorbaat opgeeft; over Ariadne, die Theseus hielp te ontsnappen uit een labyrint door hem een kluwen wol mee te geven. De lezer mag ze zelf verbinden met de depressieve gevoelens van de hoofdpersoon, die zich op dezelfde manier afzondert, zich laat overmannen door de angst dat ze deze gebeurtenis nooit te boven zal komen, naar houvast zoekt.

Mariën vindt prachtige zinnen om de emoties van haar hoofdpersonages te verwoorden. “Ze zeggen dat, wanneer ik toch spreek, mijn stem klinkt als het scheuren van papier”, staat er eenzaam op de pagina. En: “Negen maanden heb ik je gedragen, en toch voelde het alsof je in enkele seconden dwars door mij heen gevallen was.” Regelmatig spreekt ze haar kind op deze directe manier aan, in liefdevolle, verontschuldigende bewoordingen, waardoor er geen twijfel over bestaat of de liefde van deze moeder voor haar kind wel aanwezig is.

Met Als de dieren maakt Lieselot Mariën op een uitzonderlijke manier invoelbaar hoe het is om je niet thuis te voelen in de rol waarin je zit vastgeklonken. Treffend beschrijft de auteur een ervaring waarop geen mens zich kan voorbereiden, de verscheurdheid tussen afstand en nabijheid en een wens die door de kille werkelijkheid in de weg wordt gestaan.

Lieselot Mariën, Als de dieren, Das Mag, Amsterdam, 2025, 308 p.

• debuutroman
• Lieselot Mariën