VAN TAALGEBOUW TOT TAALGEBRUIKER. Bedenkingen bij het mogelijk laatste Van Dale-woordenboek

In 1999 was het nog een gebeurtenis van nationaal belang, en dat ook nog eens in minstens twee landen: de nieuwe, dertiende druk van het Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse Taal werd zowel in Nederland als in Vlaanderen aangekondigd alsof er meer aan de hand was dan dat een commerciële uitgever een update maakte van zijn paradepaardje. Wie het nieuws volgde, kreeg allicht de indruk dat de Nederlandse taal zélf, grondig opgepoetst, een nieuwe release doormaakte.

Vrijwel alle kranten plaatsten artikelen over het woordenboek op hun voorpagina. De tv-journaals besteedden aandacht aan de 8.878 “nieuwe woorden” die onze taal zouden zijn binnengedrongen (waaronder klapstoelcontract en afroepeconomie – wie kent ze nog?), aan de woorden die verdwenen waren, en aan het feit dat labels als germanisme en gallicisme niet langer gebruikt werden.

Binnen een dag was de gehele eerste druk van 65.000 exemplaren dan ook uitverkocht – een gebeurtenis die zelf ook weer het nieuws haalde. Zo bleef er dagenlang aandacht voor een van de best geslaagde marketingcampagnes uit het Nederlandse uitgeverijwezen.

Achteraf was het waarschijnlijk het hoogtepunt in het bestaan van Van Dale Lexicografie. Toen in 2005 de veertiende druk verscheen, bepaalde de uitgever nog weliswaar dat het boek niet voor negen uur des ochtends over de toonbank mocht gaan op de dag van verschijnen en werd de pers al maanden van tevoren bewerkt met informatie over bijvoorbeeld het feit dat het woordenboek nu een heus leeslint kreeg (en dat ook het woord leeslint, dat altijd over het hoofd was gezien, werd opgenomen in de eregalerij). Maar het mocht al niet meer baten. Naar verluidt werden na enkele maanden stapels onverkochte woordenboeken geruisloos door de boekhandel teruggestuurd naar de uitgever.

Die het dus pas nu, tien jaar later, aandurft om weer met een nieuwe druk te komen – een druk waarvan je zou kunnen vermoeden dat het weleens de laatste zou kunnen zijn. En dat in een markt waar de meeste concurrenten zijn verdwenen: Koenen en Verschueren, ooit belangrijke namen, zijn er niet meer. Kramers is opgegaan in Prisma (van Het Spectrum), dat daarmee feitelijk nog de enige concurrent is van Van Dale, en zich bovendien vooral begeeft op de markt van de goedkope pocketuitgaven, zodat de concurrentiestrijd niet eens zo scherp is.

Wie heeft er nog behoefte aan een papieren woordenboek? Veel commentaren wijzen er natuurlijk op dat het internet de markt veranderd heeft. Dat lijkt ook een aantrekkelijke reden voor scepsis. In 2005 was dat nog niet zó sterk doorgedrongen dat het de markt beïnvloedde – de technologische nieuwigheid was toen dat je Van Dale ook op cd-rom kon kopen –, maar inmiddels is er waarschijnlijk bijna niemand meer die niet af en toe iets op het internet opzoekt.

"