literatuur column

‘Ik wil dit allemaal meemaken’

Thomas Heerma van Voss gaat op kersttournee met het popduo Clean Pete. Fijn, dat gezamenlijke stemmen, doorlopen, overleggen. ‘Na de eerste twee voorstellingen zei de manager dat ik gerust iets later kon arriveren. Maar ik kom niet later.’

Wie zei ook alweer dat alle schrijvers in wezen mislukte muzikanten zijn? Deze weken denk ik veel aan die uitspraak. Ik ben onderdeel van de jaarlijkse kerstshow van het duo Clean Pete, dat in haar muziek pop, klassiek en singer-songwriting vermengt en dat elke december nog iets meer uitpakt dan twaalf maanden eerder. Het leidt tot een twee uur durende, beweeglijke show, waarbij een blazersensemble en een band meedoen, allerlei gastmuzikanten verschijnen en verdwijnen – inclusief ikzelf dus, alle zeven edities, in poppodia door heel Nederland.  

De afgelopen vijftien jaar heb ik geregeld op podiumpjes gezeten, voor interviews en voorleessessies, soms levendig en vol, soms klein en krakkemikkig. Het hoort allemaal bij het takenpakket van een hedendaagse schrijver. Wie zijn werkkamer nooit verlaat, verkoopt sowieso geen boeken. Bovendien heeft literatuur er – ongeacht het genre – baat bij als een schrijver van tijd tot tijd de buitenwereld in stapt, en méér waarneemt dan enkel wat zijn fantasie en computerscherm voorschotelen. 

Hoe moeizaam ik het in eerste instantie ook vond, ik ben inmiddels gewend geraakt aan publiekelijk praten over mijn schrijven. Maar meedoen met een dergelijke muziektournee is van een andere orde dan alles wat ik tot dusverre deed. Dat heeft natuurlijk te maken met de praktische kant: in bibliotheken en leeszalen is het meestal prima wanneer je een kwartiertje van tevoren verschijnt, maar uren voor aanvang van de Clean Pete-kerstshows worden alle artiesten al verwacht. Het podium wordt dan versierd met glitters en plastic kerstbomen, de dansers oefenen hun choreografie nog eens, de lichten worden opnieuw getest, het enorme koor gaat na wie waar precies zal staan, gitaren en trompetten worden gestemd.  

En ik? Ik overleg intussen met de producenten waar de gouden stoel ditmaal precies wordt neergezet, hoe ik daar straks naartoe zal lopen om mijn Clean Pete-kerstverhaal voor te lezen, en vanaf welke kant zangeres Loes Wijnhoven mij ten slotte benadert. Dan zal ze een verleidelijk kerstlied tegen me aan zingen en ik zal afwerend reageren.

“Je speelt dat ongemak erg overtuigend”, zei een regisseur na de eerste repetitie tegen me. 

Maar ik speel niks. Het ongemak is altijd nabij, het vormt de voedingsbodem voor bijna alles wat ik doe en schrijf.  

Ik zou eerder zeggen dat ik soms speel dat het ongemak eventjes ontbreekt. 

Die opmerking van die regisseur raakt nog iets wat ik niet ken van de voordrachten en bibliotheken: het gezamenlijke. Zelfs tijdens groots opgezette literaire festivals blijft de schrijver een eenling: er is zelden inhoudelijke begeleiding of nader overleg. De eerste keer dat ik ergens moest voorlezen – ik was achttien en mijn debuut stond op het punt van verschijnen – leek een onaangename droom, alsof ik op school opeens een doorslaggevende spreekbeurt moest geven terwijl niemand me had ingelicht, ik wist niet wat ik moest doen, hakkelde, ging veel te snel door mijn tekst heen, telde af. Nog steeds denk ik geregeld, ook wanneer ik huidige debutanten zie voordragen: uitgeverijen zouden beginnende schrijvers beter moeten voorbereiden op hun publieke verschijnen, ze zouden voorleesinstructies moeten aanreiken, oefeninterviews, iets. 

Bij deze kersttournee heerst een gemeenschappelijkheid die ik helemaal niet ken uit de literatuur: alle artiesten zijn urenlang samen, tijdens het stemmen en de gedeelde doorloop, tijdens het overleg over wat eventueel scherper kan, tijdens het eten, omkleden, het rondhangen in de kleedkamer. Na de eerste twee voorstellingen zei de manager dat ik gerust iets later kon arriveren dan voorgeschreven, ik gebruik toch alleen mijn stem, ik hoef geen instrument te stemmen. Maar ik kom niet later, ik wil dit allemaal meemaken. Ook wegens de plekken waar de kersttournee neerstrijkt, in telkens uitverkochte zalen: Paradiso in Amsterdam, Doornroosje in Nijmegen, Tivoli/Vredenburg in Utrecht. 

Het zijn poppodia waar ik al vanaf mijn vroege tienertijd kom. Literatuur zei me destijds nog niks, maar muziek bezat toen al een magische kracht die nooit is verdwenen. Ruim voor ik aan mijn debuut begon te schrijven, nam ik met twee vrienden jarenlang zelfgeschreven gangsterraps op. Dat was een grap, zeg ik altijd, dat zei ik ook toentertijd al. Natuurlijk, de muziek hing aaneen van malle hyperbolen, ongemeende grootspraak, stoerheid die we in het echte leven allerminst bezaten. Tegelijkertijd kun je je afvragen of iets helemaal een grap is als je er zoveel tijd en zorg aan besteedt als ik dag in dag uit deed.  

Zittend in een Venlose kleedkamer, terwijl verderop een cello werd klaargezet en het jong Nederlands Blazers Ensemble zijn instrumenten stemde, drong zich onverhoeds een vraag op: probeerde ik mijn gebrek aan muzikaal talent – en mijn aangeboren ongemak – niet al die jaren te verdoezelen door voortdurend te zeggen dat het allemaal komisch was bedoeld? 

Voor mijzelf voelt het hoe dan ook alsof ik tijdens deze kersttour iets inhaal. Plots krijg ik de andere kant van de podia te zien waar ik al zo vaak bewonderend, mijmerend, verlangend naar heb gekeken. Ik neem plaats in de kleedkamers waar de allergrootste muzikanten al zaten, Prince, Eminem, Dr. Dre, noem maar op – figuren met een talent dat ik nooit zal bezitten. Misschien koos ik nooit zozeer voor fictie, maar was ik toevallig beter in het schrijven van proza dan van songteksten, beter in bekijken dan in geluid maken.  

Dat zal niet veranderen, ook niet door deze tournee, en mede daarom ga ik zo op in dit micro-universum van oefenen, wachten, optreden, alles opnieuw. Om eerlijk te zijn heb ik weinig zin in Kerstmis zelf – ingewikkelde familieverhoudingen, veel formaliteiten, ik houd ook niet van het opgedrongen terugblikken dat erbij hoort, al is het maar omdat het doemdenken soms wel erg makkelijk wordt gemaakt. Ja, het was weer een taai jaar, geopolitiek en ook literair gezien, fictie heeft het onverminderd zwaar, op televisie wordt er nog minder aandacht aan literatuur besteed dan ooit tevoren, de ontlezing marcheert verder, et cetera. Afgelopen week nog publiceerde de Boekmansstichting een rapport waarin vermeld stond dat door ChatGPT nu al één op de vijf kunstenaars minder werk heeft. 

Tegelijkertijd heb ik de afgelopen maanden het vak Creatief schrijven aan de VU gedoceerd en trof ik daar studenten die opvallend scherp, intelligent, nieuwsgierig waren. En dezer dagen tref ik in al deze poppodia duizenden mensen die zoeken naar iets gezamenlijks, iets cultureels, en die aandachtig luisteren wanneer ik een verhaal voordraag en wanneer ik daarna wegkijk terwijl er een sensueel lied wordt gezongen.  

Na de recentste show stond ik in de foyer in Rotterdam, tussen enkele medemuzikanten en tientallen overgebleven bezoekers. Een vrouw van middelbare leeftijd stapte opgetogen op me af. “Jij bent Thomas en stond net op het podium, toch?” 

Een primeur. Herkend na een optreden met een band achter me. Eindelijk, toch enigszins als een muzikant door het leven. 

De vrouw vroeg of ik een foto wilde maken van haarzelf met de muzikanten. Ze duwde haar telefoon al in mijn hand. Ik stribbelde niet tegen, ik kende mijn plek, en ik legde de groep vast – weer een stel mensen waar ik half bij heb gehoord. 

• Clean Pete