Deel artikel

Lees de hele reeks
VL ⇄ NL Met laaglandse groet

Het verlangen naar stilte en diepe aandacht

22 januari 2025 5 min. leestijd Met laaglandse groet

In tijden van lawaai en hectiek snakken velen naar rust en bezinning, op het land en op het water. In deze VL⮂NL-nieuwsbrief een pleidooi voor ‘diepte-aandacht’, ook voor wat juist aan onze blik ontsnapt. 

Beste lezer,

Bied rust. Dat is het eerste gebod voor wie de Noordzee wil redden. Die mare bracht Jan Mees, directeur van het Vlaams Instituut voor de Zee, toen ik hem sprak voor een verhaal over de ademnood waarin de oceaan verkeert. Om het dramatische verlies aan biodiversiteit te stoppen, is het zaak grote delen van de oceaan met rust te laten. Niet alleen op papier maar in het echt moeten we zeeparken afbakenen waar geen bevissing en ook geen andere activiteiten zijn toegestaan.

Ik dacht aan het gesprek met Mees terug toen ik het boek In gesprek met de Noordzee van Arita Baaijens las. Daarin betoogt de schrijfster dat iedereen – milieuactivisten evenzeer als olieboorders, windmolenparkbouwers en wetenschappers – in een afstandelijke, technische taal over de Noordzee spreekt. Turven en tellen staat ook bij de natuurbeschermers die voor de biodiversiteit opkomen voorop. Zeker bij de Nederlanders die vaak “probleemoplossers” zijn. “We ervaren de wereld niet met onze zintuigen maar kijken ernaar met de analytische blik van iemand die graag puzzels oplost”, oordeelt Baaijens.

Wat we in Baaijens’ ogen kwijt zijn geraakt, is een gevoel van lotsverbondenheid met de zee. Om dat terug te winnen, moeten we de drang alles af te meten aan economisch nut loslaten. We hebben naar haar inzicht een andere taal nodig die eerder uit de pen van dichters dan uit die van economen en ecologen zal vloeien. Ze probeert de zee zelf een stem te geven en stelt zich kandidaat als “Spreker voor al het leven in de zee”.

Op haar queeste naar een nieuwe taal passeert Baaijens niet langs de Belgische Noordzeekust, in haar lijst geïnterviewden staan geen Vlamingen. Ergens jammer. Ik had haar bijvoorbeeld wel in gesprek willen zien gaan met Jan Mees, die in zijn boek De onbekende zee (2023) de analytische blik van een wetenschapper paart aan een talent om verwondering over al het leven in de zee over te brengen. Of haar langs de Belgische kust de kunstwerken van Beaufort zien aflopen, de triënnale die afgelopen jaar was gewijd aan “het weefsel van het leven”.

De roep om stilte klinkt steeds luider

Misschien vindt Baaijens dat er aan het korte en volgebouwde stuk Belgische kust te weinig inspiratie is op te doen. Die zoekt ze verderop, onder meer op IJsland, waar ze de Nederlandse schrijfster Laura Broekhuysen ontmoet. Baaijens is zo eerlijk om uit haar mond een interessante bedenking op te tekenen tegen haar verlangen om de zee een stem te geven. “Ik denk niet dat we de natuur beter doorgronden of behandelen door terug te grijpen op menselijke projecties.”

Op IJsland passeert ze ook bij de schrijver, filmmaker en milieuactivist Andri Snær Magnason die opkomt voor de bescherming van een natuurgebied in de hooglanden. “Schoonheid streepten ambtenaren weg tegen economische groei. En stilte verloor het van toerisme”, parafraseert zij hem.

In de Lage Landen heerst in beleidskringen evenzeer een diep verlangen de natuur economisch uit te baten. Onlangs kreeg Nationaal Park Scheldevallei 1,2 miljoen euro subsidie om meer toeristen te lokken.

Zeker, het gaat om traag toerisme, van fietsers en wandelaars. De bedoeling is het park toegankelijker te maken “met respect voor de kwetsbaarheid van de natuur”. Dat hoeft niet per se ten koste te gaan van de rust. De Scheldevallei kent nota bene ook een stiltegebied, bij Bornem.

Op een steenworp daarvan ligt het sprookjesachtige Kasteel Marnix de Sainte Aldegonde. De Nederlandse acteur Huub Stapel die de Schelde afreist van bron tot monding ging op bezoek bij de fascinerende kasteelheer in een mooie aflevering van de reeks ‘Langs de Schelde’. Zij die ook Nederlandse toeristen willen verleiden naar de Scheldevallei te af te zakken, kunnen Stapel dankbaar zijn.

Over de zin van stiltegebieden als oorden van verstilling, vertraging en reflectie schreef Wieland De Hoon een mooie reportage. Daarin legt hij markante verschillen bloot tussen Nederland en Vlaanderen in het beleid ten aanzien van dergelijke gebieden.

Grensbelemmeringen

Op haar ontdekkingsreis doet Baaijens ook het Schotse eiland Mull aan, waar de Nederlandse schrijfster Miek Zwamborn is neergestreken. De houding die zij prijst noemt ze “diepte-aandacht”. Het is een vorm van nauwkeurig en geduldig kijken naar de omgeving, zonder vooropgezette ideeën, en je laten inspireren en meenemen door wat je tegenkomt en ziet.

Diepte-aandacht, dat is wellicht ook wat grensarbeiders nodig hebben. Vanuit het perspectief van de laaglandse hoofdsteden vormen ze een verre en vrij kleine groep die met probleempjes te kampen hebben die laag op de prioriteitenlijst staan. Maar wie zoals Sjereno Cörvers in dit verhaal van dichterbij kijkt, ziet dat ze hoge hordes moeten nemen en dat de overheid er veel bij heeft te winnen die weg te halen.

De werknemers die aan de andere kant van de grens tussen Nederland en België een baan hebben lijken wel een beetje op de oesterriffen diep in het water: ze ontsnappen aan de aandacht van de grote politiek, maar vervullen wel vele vitale functies. Zo slaan ze koolstof op en vormen ze de habitat voor tal van soorten.

Maar ja, dat zijn dan weer technisch-rationele argumenten waarmee we er volgens Baaijens zullen niet komen. Zij bepleit een verwonderde houding die de schutting tussen ons en de wereld omverhaalt. Alleen reist ze in haar poging met de Noordzee in gesprek te gaan naar vele verre oorden, maar doet ze de Noordzee zelf vrij weinig aan. Naast haar boek beveel ik dan ook ons vorig voorjaar verschenen Noordzeenummer van harte aan. Dat bevat allerlei verhalen die de verwondering voeden over de zee voor de kust van Nederland en Vlaanderen.

Met laaglandse groet,

Tomas Vanheste

PS: wil je deze nieuwsbrief in je mailbox ontvangen, dan kan dat via deze link.

Tomas Vanheste

is adjunct-hoofdredacteur Ons Erfdeel vzw, coördinator van VL⇄NL en journalist.

Geef een reactie

Lees ook

		WP_Hook Object
(
    [callbacks] => Array
        (
            [10] => Array
                (
                    [0000000000002c630000000000000000ywgc_custom_cart_product_image] => Array
                        (
                            [function] => Array
                                (
                                    [0] => YITH_YWGC_Cart_Checkout_Premium Object
                                        (
                                        )

                                    [1] => ywgc_custom_cart_product_image
                                )

                            [accepted_args] => 2
                        )

                    [spq_custom_data_cart_thumbnail] => Array
                        (
                            [function] => spq_custom_data_cart_thumbnail
                            [accepted_args] => 4
                        )

                )

        )

    [priorities:protected] => Array
        (
            [0] => 10
        )

    [iterations:WP_Hook:private] => Array
        (
        )

    [current_priority:WP_Hook:private] => Array
        (
        )

    [nesting_level:WP_Hook:private] => 0
    [doing_action:WP_Hook:private] => 
)