Deel artikel

VL ⇄ NL

Vrij verkeer voor werknemers stokt aan de Vlaams-Nederlandse grens

20 januari 2025 7 min. leestijd

Wie in het grensgebied van Vlaanderen en Nederland woont, steekt zonder nadenken de grens over voor boodschappen. Maar voor werknemers is de grens een horde. Door verschillen in wetgeving en doordat de sectoren in de grensregio’s niet op elkaar aansluiten, is het economische potentieel van grensarbeid zwaar onderbenut. Is er zicht op beterschap nu er een Schakelpunt Grensbelemmeringen is? De open deuren tussen Nederland en België zijn al ingetrapt, nu komen de moeilijke hordes.

De grensregio’s zijn voor nationale regeringen lang van ondergeschikt belang geweest. Jelmer Huismans van het Schakelpunt Grensbelemmeringen en de provincie Zeeland voelt dat ook: “Het draait niet alleen maar om de Randstad. Veel mensen wonen net als ik in een grensregio en daar moet evenveel aandacht voor zijn.” 

Puur cijfermatig is het ‘vergeten’ van de grensregio’s begrijpelijk: vanuit nationaal perspectief is het aantal grenswerkers nogal klein. Maar als je inzoomt op de grensregio’s zie je wel dat ze een belangrijke rol spelen. Uit gesprekken die het expertisecentrum voor grensaangelegenheden van de Universiteit Maastricht ITEM had met grenswerkgevers werd duidelijk dat het percentage werknemers uit het buurland bij bedrijven in de grensstreek uiteenloopt van tien tot vijftig procent. Grenswerkers zijn te vinden in handel, vervoer, horeca, nijverheid en energie. Maar ook in zakelijke dienstverlening, zorg en bij overheidsinstanties.

Sander Kramer (ITEM): ‘Wat voor de regering een mug is, is voor de mensen die het betreft een olifant’

Uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek blijkt dat 11.080 mensen vanuit Nederland in Vlaanderen werkten in 2021. Wonen in Vlaanderen en werken in Nederland komt met 42.140 grensarbeiders vaker voor. Bij dat aantal valt een kanttekening te plaatsen: bijna de helft daarvan zijn Nederlanders die naar België trokken, vaak vanwege de beter toegankelijke huizenmarkt.

Voor 53.000 grensforenzen maakt wetgeving en beleid rond grensarbeid wel degelijk uit. “Wat voor de regering een mug is, is voor de mensen die het betreft een olifant”, verduidelijkt Sander Kramer, onderzoeker bij ITEM. Iemand die in Vlaanderen woont en in Nederland werkt moet bijvoorbeeld verplicht in beide landen een zorgverzekering hebben. Maar daar komen grensarbeiders vaak pas later achter. “De meeste mensen steken zonder zich te informeren de grens over”, zegt Kramer. “‘We zien het wel bij de belastingaangifte’, denkt men veelal.”

Ruimte voor groei

In een studie in opdracht van de Europese Commissie wordt geschat dat grensregio’s 8,8 tot 20 procent van het bruto binnenlands product mislopen doordat er niet één overkoepelend juridisch kader is. De Atlas voor gemeenten becijferde in 2013 dat als de grensobstakels tussen Zuid-Limburg en de regio’s Hasselt, Tongeren, Luik en Aken zouden verdwijnen het aantal bereikbare banen voor mensen uit Nederlands Zuid-Limburg met 740.000 zou toenemen, voor inwoners van de regio Tongeren met bijna 400.000 en voor inwoners van de regio Hasselt met ruim 300.000. “Toch zien we in een tijd van arbeidskrapte dat landen hun eigen mensen willen houden”, merkt Pim Mertens van ITEM op.

Pim Mertens (ITEM): ‘In tijden van krapte op de arbeidsmarkt zien we dat landen hun eigen mensen willen houden’

De groei van grensarbeid kan aanzienlijk zijn als de sectoren van de grensregio’s beter op elkaar zouden aansluiten. Uit een onderzoek naar de grensoverschrijdende arbeidsmarkt van ITEM: “De sectorsamenstelling van Maastricht wijkt nogal af van die van het aangrenzende Luik en Tongeren. Slechts een klein deel van het totale aantal in België bereikbare banen is geschikt voor werknemers uit de bouw en zakelijke diensten in Nederland.” Als aan de ene kant van de grens bijvoorbeeld veel bouwvakkers wonen en er aan de andere kant van de grens vooral banen in de dienstensector zijn, dan is het niet evident om de grens over te steken.

Hoewel er ruimte is voor verbetering vindt bijna acht procent van alle Europese grensarbeid plaats in het kleine strookje land tussen West-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen, Luik, omgeving Hasselt-Maastricht en de Duitse aangrenzende regio’s.

Afblijven van onze belastingschijven

Onderzoeken naar obstakels voor grensarbeid wijzen naar harde factoren zoals wetgeving en zachte factoren zoals cultuur. De harde factoren hebben volgens het Planbureau voor de Leefomgeving de meeste impact.

Bij grensarbeid komen veel nationale competenties ten tonele: pensioenen, sociale zekerheid en belastingen. Belastingstelsels op elkaar afstemmen is lastig. “Als Nederland België zou vragen om zijn belastingstelsel aan te passen omdat sommige Nederlanders daar last van hebben, zal België niet snel toegeven. Het gaat namelijk om het inkomstenstelsel van een soeverein land”, legt Huismans uit.  

Jelmer Huismans (Schakelpunt Grensbelemmeringen): ‘Als Nederland België zou vragen om zijn belastingstelsel aan te passen omdat sommige Nederlanders daar last van hebben, zal België niet snel toegeven. Het gaat namelijk om het inkomstenstelsel van een soeverein land’

Hoewel het aantal grensarbeiders klein is in vergelijking met de totale beroepsbevolking, vormen zij een belangrijke groep als het om belastingverdragen gaat. Die moeten er bijvoorbeeld voor zorgen dat er geen dubbele belasting wordt betaald. Deze situatie geldt vrijwel exclusief voor grensarbeiders. Als het gaat om de verdeling van belastinginkomsten zitten de landen op de centen. Zo hecht België veel waarde aan het heffen van belasting in het land waar de werknemer woont. Omdat er meer mensen vanuit België in Nederland werken dan omgekeerd, willen de Belgen geen inkomsten mislopen.

Het loon van een grensarbeider wordt in principe belast in het land waar zij werkt. Tenzij iemand (deels) thuiswerkt. In dat geval wordt voor thuiswerk de belastingheffing gesplitst, waarbij de thuiswerkdagen in het woonland worden geheven en de werkdagen op locatie in het werkland. Nederland wil nu het belastingverdrag met België aanpassen, zodat Nederland belasting kan heffen op de arbeid die medewerkers die in België wonen op thuiswerkdagen verrichten. België zegt dan weer dat Nederland op die manier alle belastinginkomsten naar zich toe wil trekken.

Sociale zekerheidsprotectionisme

Ook de sociale zekerheid is voor grensarbeiders een doolhof. Volgens Kramer komt dat deels doordat “sociale zekerheid een onderdeel is van de welvaartstaat en daarmee protectionistisch wordt benaderd”. Wie woont in Nederland en werkt in Vlaanderen betaalt loonbelasting in België, is in beide landen zorgverzekerd en moet voor een werkloosheidsuitkering aankloppen in Nederland. Eventuele kinderbijslag krijgt hij of zij van de Belgische staat, de opbouw van (staats)pensioen is in België. Een grensarbeider die in België woont is in principe sociaal verzekerd in Nederland, maar als zij meer dan vijftig procent thuiswerkt schuift de sociale verzekering door naar België. 

Het maakt ook voor de werkloosheidsuitkering uit waar je woont en werkt. In België is de werkloosheidsuitkering in principe voor onbepaalde tijd. Nederland voorziet een werkloosheidsuitkering van maximaal twee jaar. De hoogte van de uitkering verschilt per land: in België tussen vijfenzestig en vijfenvijftig procent van het laatste brutoloon. In Nederland krijgt een werkloze  tussen vijfenzeventig en zeventig procent van het gemiddeld verdiende loon bij de laatste werkgever.

Bij pensioenexperts is het pensioengat van sommige grenswerkers een bekend probleem. Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat een Belg lang werkte in Nederland. Als deze persoon zesenzestig wordt en terugkeert naar België, heeft hij of zij recht op een Belgisch staatspensioen. Dat pensioen wordt berekend naar rato van het aantal in België gewerkte jaren. Als dat er weinig zijn, zal het Belgische pensioen ook laag uitvallen. Pas bij zevenenzestig jaar ontvangt diegene een Nederlands staatspensioen. Dat betekent een jaar leven met een Belgisch minipensioen.

Het is mogelijk om het aanvullende pensioen uit Nederland eerder te laten ingaan. Maar daarvoor betaal je een prijs volgens Wim Hentenaar, beleidsadviseur bij het Bureau voor Belgische Zaken: “Als vuistregel krijg je zes tot acht procent minder aanvullend pensioen per jaar dat het vroeger ingaat.”

Oneerlijke behandeling

Ger Essers, ex-secretaris van Stichting Geen Grens, merkt nog een benadeelde positie op bij gepensioneerde grensforenzen. “Een inwoner van België met alleen een Nederlands pensioen betaalt hoge sociale bijdragen in Nederland en hoge belasting in België.” Daardoor is zijn netto pensioeninkomen lager dan dat van zijn gepensioneerde Belgische buurman, die zijn sociale bijdragen in België betaalt.

Essers werkt sinds 1993 met grenswerkers. Hij diende vorig jaar een klacht in bij de Europese Commissie over mogelijke discriminatie van grensarbeiders. Om werken te stimuleren in Vlaanderen krijgen mensen met een baan onder een bepaald loon een jaarlijkse bonus die kan oplopen tot zeshonderd euro. Wie in Nederland woont en in Vlaanderen werkt, vist achter het net. Dat is volgens Essers in strijd met het vrije verkeer van werknemers. In een voorlopig antwoord zegt de Commissie dat het de Belgische autoriteiten om een rechtvaardiging heeft gevraagd van wat mogelijk een vorm is van indirecte discriminatie van grensarbeiders.

Aan Nederlandse zijde deed zich een soortgelijk geval voor. Tijdens de coronacrisis voorzag de overheid een steunpakket voor ondernemers. Dat was niet beschikbaar voor Belgische ondernemers in Nederland. Mertens: “Grensondernemers kregen toen het idee dat ze in de kou gezet werden. Dat heeft bij de ondernemers die wij spraken impact gehad op het vertrouwen om grensoverschrijdend te ondernemen.”

Unicum in de Europese Unie

Op de Vlaams-Nederlandse regeringstop van 2018 spraken de landen af om zich meer in te zetten voor grensoverschrijdende zaken. Het Schakelpunt Grensbelemmeringen kwam uiteindelijk daaruit voort. De taak van het in september 2024 opgerichte Schakelpunt is om te signaleren welke belemmeringen er zijn en oplossingen daarvoor aan te dragen. Een unicum in de Europese Unie.

Ook is er al grensoverschrijdende arbeidsbemiddeling voor zij die een baan over de grens zoeken. In het BENELUX-verdrag hebben België, Nederland en Luxemburg vastgelegd dat ze elkaars diploma’s erkennen, iets wat in veel Europese grensregio’s niet bestaat. Grensinfopunten voorzien grenswerkers van de benodigde informatie.

De open deuren tussen Nederland en België zijn intussen wel ingetrapt, denkt Mertens, nu komen de moeilijke hordes. Hij benadrukt dat Nederland sinds kort wetgeving moet toetsen aan de effecten over de grens en in de grensstreek. “Het zou goed zijn als Vlaanderen dat ook zou hebben. Ze hebben al interesse getoond.” Voorkomen is beter dan genezen, want de processen om iets aan te passen kunnen lang voortslepen.

Omdat het tijdstechnisch en cijfermatig logisch is dat grensregio’s niet dagelijks op het netvlies van nationale regeringen staan, ziet Mertens er heil in om regio’s meer bevoegdheden te geven om van nationale wetgeving af te wijken. “Dat kan redelijk eenvoudig door latente bepalingen in het Benelux-instrumentarium aan te wenden.” Op de Nederlands-Vlaamse top in januari 2023 toonden Nederland en Vlaanderen interesse om deze in te zetten.

Voor het adequaat aanpakken van de grensarbeidersproblematiek zou het instrumentarium moeten worden verbreed. Als er een Kaderverdrag voor Grensarbeid zou zijn, is het mogelijk de problemen voor grensarbeiders sneller aan te pakken, zonder langdurige wetsherzieningen en parlementaire behandelingen. De verantwoordelijke ministers kunnen dan onderling bindende afspraken maken voor de regio.

Huismans staat zich toe om te dromen. “In een ideale wereld is het beleid volledig op elkaar afgestemd, dus ook de wetgeving die daaronder ligt.” Om zijn droom meteen weer aan diggelen te slaan: “Alleen is dat wel erg utopisch.”

Sjereno

Sjereno Cörvers

Freelance-journalist

Geef een reactie

Lees ook

		WP_Hook Object
(
    [callbacks] => Array
        (
            [10] => Array
                (
                    [0000000000002c630000000000000000ywgc_custom_cart_product_image] => Array
                        (
                            [function] => Array
                                (
                                    [0] => YITH_YWGC_Cart_Checkout_Premium Object
                                        (
                                        )

                                    [1] => ywgc_custom_cart_product_image
                                )

                            [accepted_args] => 2
                        )

                    [spq_custom_data_cart_thumbnail] => Array
                        (
                            [function] => spq_custom_data_cart_thumbnail
                            [accepted_args] => 4
                        )

                )

        )

    [priorities:protected] => Array
        (
            [0] => 10
        )

    [iterations:WP_Hook:private] => Array
        (
        )

    [current_priority:WP_Hook:private] => Array
        (
        )

    [nesting_level:WP_Hook:private] => 0
    [doing_action:WP_Hook:private] => 
)