VL ⇄ NL

De schoonheid en de keerzijde van ons verlangen naar het eigene

De liefde voor de eigen cultuur en geschiedenis mag haar bekoring hebben, minder lieflijk wordt ze als ze doorschiet in de afwijzing van het andere en onbekende.

Beste lezer,

Op Pinkstermaandag opende een gezamenlijk concert van het Haagse Symfonieorkest en de Gentse Oratoriumvereniging met Finlandia van Jean Sibelius. Het werk is ongekend actueel, zei de inleider. De compositie uit 1899 was de vrucht van verzetsdrang tegen de russificatie van Finland, nu wil een nieuwe tsaar omliggende landen onderwerpen.

Het publiek in de Gentse Bijloke raakte in vervoering door de patriottische hymne. De opzwepende muziek maakte de hunkering naar vrijheid en de beleving van de eigen cultuur en geschiedenis voelbaar in alle vezels. De Vlaams-Nederlandse opvoering liet de schoonheid van het verlangen naar het eigene ervaren. Maar dat verlangen kan ook een keerzijde hebben: onbegrip voor of zelfs afkeer van het andere.

Dat zien we al in de microkosmos van de Lage Landen. Nederland en Vlaanderen mogen voor een stuk een geschiedenis en een taal delen, soms worden kleine verschillen uitvergroot tot culturele kloven.

Neem de trend om een remake te maken van een televisieformat, serie of film van de overkant van de grens, zoals bij de Nederlandse serie De Luizenmoeder gebeurde. Eduard Cuelenaere, die eerder samen met Alexander De Man een mooi stuk schreef voor de lage landen over de golfbewegingen in de audiovisuele samenwerking tussen Vlaanderen en Nederland, publiceerde onlangs met twee andere communicatiewetenschappers een onderzoek naar de manier waarop het Vlaamse publiek de twee versies van De Luizenmoeder ervaart. Hun bevinding: de Vlaamse kijkers hebben een sterke voorkeur voor de remake van eigen bodem. Dat verklaren ze vooral uit het feit dat de gesproken variant van de taal en de gebezigde vorm van humor die versie voor deze kijkers herkenbaarder maken.

De onderzoekers constateren dat de meeste van hun respondenten bij toelichting van hun voorkeur in een wij-zij-discours vervallen, zich eerder op de verschillen dan op de overeenkomsten richten en daarbij clichés uit de kast halen zoals de Nederlandse ‘directheid’ en ‘arrogantie’. Ze voelen ook meer empathie voor de personages uit de Vlaamse variant dan voor die uit de Nederlandse versie.

Vooroordelen belemmeren het contact

Het is een pijnlijke bevestiging van wat Mick Matthys, auteur van het boek Waarom Belgen gelijk hebben en Nederlanders gelijk krijgen, stelt: wederzijdse vooroordelen kloppen vaak niet, maar ze hebben wel een reëel effect. Zo denken Vlamingen dat Nederlanders dominant en uitgesproken zijn. Maar Matthys ontmoette vele Nederlanders die niet in dat plaatje passen en juist bescheiden zijn. “Dat wringt – het belemmert echt contact”, tekent Ken Lambeets uit zijn mond op in een boeiend interview naar aanleiding van een nieuwe editie van het boek.

Wellicht spelen vooroordelen en de mechanismen die remakes herkenbaarder maken voor het eigen publiek ook een rol bij de erkenning van auteurs over de grens. “Vlaamse romans moeten voor publicatie verhollandst worden of de Nederlandse lezers klagen”, constateert Gaea Schoeters, die onlangs de Ultima voor de Letteren kreeg. In een vlammend opiniestuk analyseert ze de dubbele achterstelling van vrouwelijke Vlaamse auteurs in de literaire wereld.

Dertig jaar cultureel verdrag

Cuelenaere en kompanen reppen in het artikel over hun onderzoek naar de beleving van remakes van “een dynamiek van afstoting – of, genuanceerder uitgedrukt, desinteresse” die als gevolg heeft dat “de twee markten in de Lage Landen nog zelden elkaars culturele producten consumeren”.

Dertig jaar geleden sloten Vlaanderen en Nederland nochtans een cultureel verdrag waarin ze overeenkwamen zo nauw mogelijk samen te werken. Naar aanleiding daarvan uiten vier experts zich in deze rondgang over de zin, levendigheid en tekortkomingen van de culturele uitwisseling in de Lage Landen. Ze leggen hun vingers op een aantal zekere plekken, maar zien toch ook signalen van groeiende belangstelling voor elkaar en kansen op nauwere samenwerking.

Dat er veel te winnen is als culturele gezelschappen uit noord en zuid de handen ineenslaan, laat dit verhaal over de circuswereld in de Lage Landen alvast zien.

Drinkbare Schelde

Ook aan een ander front, de strijd voor schone rivieren, kunnen Vlaanderen en Nederland maar beter samen optrekken. Niet alleen omdat ze nu eenmaal waterlopen delen die zich niets van grenzen aantrekken, maar ook omdat ze van elkaars benadering kunnen leren. Dat maakt Wieland De Hoon helder in een lezenswaardige reportage waarin hij opstapt met de Nederlandse filosofe Li An Phoa, die tot missie heeft waterkwaliteit een zaak voor iedereen te maken.

Al mogen we de culturele verschillen tussen noord en zuid niet uitvlakken en heeft het zeker zijn charme het lokale te vieren – zie ook het recentelijk verschenen themanummer ‘Jouw dialect leeft (nog even)’ van ons tijdschrift –, laten we in vredesnaam ook bruggen blijven bouwen en het gemeenschappelijke koesteren.

Met laaglandse groet,

Tomas Vanheste

P.S. De inschrijving is geopend voor de Mediakaravaan 2025. Een warme oproep aan jonge journalisten of podcastmakers uit Vlaanderen en Nederland om zich aan te sluiten bij dit trainingsprogramma voor cultuurjournalisten.

• cultureel verdrag
• culturele samenwerking
• De Luizenmoeder
• nationalisme