NLEn de winnaar is… een Nederlandse auteur
Mira Aluç is de vierde Nederlandse auteur op rij die De Bronzen Uil wint. Opvallend, voor een literaire prijs die in Vlaanderen is ingesteld. Wordt Nederland alleen maar dominanter, of speelt de jurysamenstelling een rol? En hoe zit dat bij de Boon Literatuurprijs, die net de longlist bekendmaakte? ‘Niemand wil winnen vanwege zijn of haar paspoort.’
“De auteur van dit debuut tekent met veel medeleven echte mensen in een wegwerpwereld die vaak verborgen blijft. Schildert een personage dat (…) achter het masker van de kleine mens in de grote marge kijkt (…).” Met die woorden riep juryvoorzitter Peter Van den Eede op 29 november Mira Aluç, de auteur van Sprokkelaars, uit tot de winnaar van de vijftiende editie van De Bronzen Uil. Daarmee gaat de prijs voor de beste Nederlandstalige debuutroman voor de vierde keer op rij naar een Nederlandse auteur.
“Een liefdevol portret van zonderlinge mannen”: lees onze recensie van Sprokkelaars
Welke Vlaams-Nederlandse keuzes maken Van den Eede en zijn acht collega-juryleden? En hoe zit dat bij de jury van die andere grote prijs die in Vlaanderen wordt uitgereikt, de Boon Literatuurprijs?
Mira Aluç wint De Bronzen Uil 2025© Evy Ottermans
In het reglement van De Bronzen Uil lezen we dat bij de samenstelling van de “onafhankelijke en deskundige jury” wordt gelet op “deskundigheid en draagvlak”, maar ook op de “verdeling van het aantal juryleden tussen Vlaanderen en Nederland”. Van 2011 tot 2019 was de jury volledig Vlaams, sinds 2020 had ze drie jaar lang twee leden met een Nederlands profiel, en sinds 2024 zijn dat er vier van de negen. De jury is dus vernederlandst.
Zo ook de winnaars. In de vijftien edities is de prijs zes keer uitgereikt aan een Vlaming (40 procent) en negen keer aan een Nederlander (60 procent). De laatste jaren neigt de jury vaker naar een Nederlandse winnaar: van de laatste tien edities is de prijs drie keer naar België en zeven keer naar Nederland gegaan.
Bij de shortlists gaat de verdeling relatief gelijk op – er zijn in totaal 44 Vlaamse shortlistauteurs en 59 Nederlandse shortlistauteurs – al zagen we de afgelopen jaren wel een sterke stijging van Nederlandse auteurs.
Al vijf jaar op rij is de meerderheid shortlistauteurs Nederlands – zo ook dit jaar, met één Vlaming op de shortlist van zes. De laatste editie waarin de verdeling drie om drie was, was die van 2020. En voor de laatste keer dat de Vlamingen in de meerderheid waren, moeten we nog verder terug in de tijd, naar 2014: toen telde de shortlist zes Vlamingen op een totaal van negen auteurs. Sinds de shortlist van 2016 niet langer maximaal tien maar vijf of zes titels telt, zijn de Vlaamse shortlisters nooit nog in de meerderheid geweest. De stand was sindsdien drie keer gelijk.
Eén taalgebied, twee boekenmarkten
Maar misschien weerspiegelt die Nederlandse dominantie wel gewoon de verhoudingen in de boekenmarkt? In zekere zin klopt dat. De Nederlandse boekenmarkt is duidelijk de grootste van de twee: in 2024 was ze goed voor een omzet van 690 miljoen euro ten opzichte van 250 miljoen euro in Vlaanderen, schrijft Maarten Dessing in zijn artikel in de lage landen over de verschillende contexten waarin Literatuur Vlaanderen en het Nederlands Letterenfonds opereren. De Nederlandse Taalunie hanteert voor de boekenmarkt van oorspronkelijk Nederlandstalige fictie voor volwassenen een richtgetal van 78 procent Nederlands en 22 procent Vlaams. Die verhouding zou representatief zijn voor het aandeel van de Vlaamse en Nederlandse literaire productie binnen die gedeelde markt. De winnaars- en shortlistpercentages bij De Bronzen Uil lijken die richtgetallen dus te weerspiegelen – met uitzondering van de afgelopen twee jaren.
Een mogelijk kritiekpunt op deze Vlaams-Nederlandse prijs, georganiseerd en gefinancierd door voornamelijk Vlaamse organisaties, is dat de Vlaamse literatuur de laatste jaren een beetje vergeten wordt. In een recent opiniestuk in de lage landen betreurt Benjamin De Roover, dichter en redacteur bij Flemish Review de la Poëzie, de verhouding bij de kanshebbers van de twee belangrijkste Vlaamse poëzieprijzen: één Vlaamse dichter en elf Nederlanders. Hij denkt niet dat de ondervertegenwoordiging van Vlaamse dichters in de nominaties van literaire prijzen louter een kwestie van schaal is. Het probleem is volgens hem dieper geworteld.
Petra Boudewijn (Universiteit Leiden): ‘Als je inclusiviteit wil, moet je die actief ondersteunen, uitdragen of uitvoeren, anders blijft het zoals het was’
Bovendien: als het Vlaamse prijzengeld naar een Nederlandse auteur gaat, schrijft hij, stimuleert dat de Nederlandse boekenmarkt. Dan “vloeit het prijzengeld niet terug naar de zorgbehoevende Vlaamse literatuur”. Dat zou trouwens ook het geval zijn bij een mogelijke Vlaamse winnaar als die bij een Nederlandse uitgeverij in de portefeuille zit, zoals Bronzen Uil-genomineerde Lieselot Mariën. Haar debuut Als de dieren is uitgegeven bij het Amsterdamse Das Mag.
Liever uit eigen land
Tijdens de bespreking van de winnaar is de jury van De Bronzen Uil niet bezig met het Vlaamse of Nederlandse karakter van een boek, zegt voorzitter Van den Eede: “Als wij zoals vorige zaterdag met elkaar bepalen wie er wint, dan gaat het helemaal niet over wie welke leeftijd en welke achtergrond heeft. We willen één vraag beantwoorden: wat is het beste debuut?”
“Soms merken we in een eerdere fase dat er bijvoorbeeld een vrij groot verschil is tussen de twee regio’s”, vervolgt Van den Eede. “Als er in een longlist van twaalf auteurs geen enkele Vlaming of Nederlander aanwezig zou blijken, kijken we wel even wat er aan de hand is. Maar dat betekent niet dat we een Nederlander ineens vervangen door een Vlaming, of omgekeerd. Niemand wordt gedegradeerd of opgewaardeerd vanwege diens nationaliteit.”
Voor de jurysamenstelling ligt dat anders. “Het is een Vlaams-Nederlandse prijs, we letten erop dat de verhouding goed zit.” De jury van De Bronzen Uil telt – naast de Vlaamse voorzitter – vier Nederlanders en vier Vlamingen. “We keken ook naar de verhouding op het vlak van gender en leeftijden. De jury bestaat uit vijf vrouwen en vier mannen, en is tussen de 23 en 83 jaar oud. Dat geeft verschillende invalshoeken, nog los van de professionele achtergronden.”
Wat Van den Eede aangeeft, lijkt te kloppen: een diverse jury komt doorgaans tot inclusievere bekroningen. Dat blijkt uit onderzoek van literatuurwetenschapper Petra Boudewijn (Universiteit Leiden) naar een grote hoeveelheid Nederlandse literaire prijzen. “Als een literaire jury maar evengoed een raad van bestuur of sollicitatiecommissie qua gender, leeftijd en nationaliteit weinig divers is, is die geneigd te kiezen voor iemand die op de leden zelf lijkt, omdat de leden zich er meer in herkennen.” Lezers oriënteren zich in de eerste plaats op de literatuur uit het eigen land, zegt Boudewijn. Dat patroon tekent zich ook af in het bekroningsgedrag van literaire jury’s.
FALUN ELLIE KOOS WINT DE LEZERSPRIJS VAN DE BRONZEN UIL MET ROUWDOUWERS: LEES ONZE RECENSIE
Juryleden nemen hun individuele en culturele referentiekader mee. Een auteur kan bijvoorbeeld al bekender zijn in Nederland of Vlaanderen, of er zijn veel recensies van het boek verschenen. Peter Van den Eede: “Ik had gehoord dat Rouwdouwers van Falun Ellie Koos in Nederland helemaal niet onbekend was. Hier in Vlaanderen is Lieselot Mariën vrij veel in de media geweest, maar Mira Aluç was dan weer volslagen onbekend.”
Window dressing
Op 28 november, een dag voor de uitreiking van De Bronzen Uil, werd de longlist van de Boon bekendgemaakt. Die Vlaamse literatuurprijs wordt sinds 2022 uitgereikt in de categorieën fictie/non-fictie en kinder- en jeugdliteratuur. Hoe zit de verhouding bij die prijs?
Robin Goudsmit (jurylid de Boon): ‘We hebben vooraf veel gepraat over diversiteit en identiteit. Dat heeft zijn vruchten afgeworpen’
In het reglement staat dat de jury gemengd en inclusief moet zijn. In de praktijk zien we dat de jury in de beide categorieën steeds uit een zestal leden bestaat, onder wie één Nederlander. Tot welk bekroningsgedrag leidt dat? In de vier voorbije edities van de Boon bestonden de shortlists in beide categorieën gemiddeld voor 70 procent uit Nederlandse boeken en voor 30 procent uit Vlaamse. Van de acht prijzen die inmiddels zijn uitgereikt, zijn er drie naar een Vlaming gegaan.
De longlist van 2026 van fictie en non-fictie oogt inclusief en uitgebalanceerd. “Wat je de laatste jaren vaak ziet, is dat de shortlist of longlist van een literaire prijs een beetje window dressing is: daar staat van alles op”, zegt Boudewijn. “Altijd een Belg, altijd een vrouw, vaak een queer persoon of iemand van kleur, en een witte man. Anders wordt daar wel wat van gezegd in de literaire kritiek.” Soms toont een jury zich daar expliciet van bewust – zo wilde de jury van de Libris Literatuur Prijs 2022 zich niet alleen op literaire kwaliteit beroepen, maar ook op inclusiviteit. In haar toelichting bij de shortlist schreef ze dat ze de lijst een goede weerspiegeling van het auteurschap in de Nederlandse literatuur wilde laten zijn en dat ze daarom in de aanloop naar de longlist stapeltjes heeft gemaakt.
De winnaars van de Boon Literatuurprijs 2025: Mark Schaevers, Safae el Khannoussi, Jan Hamstra & Evelien De Vlieger en Aline Sax tussen juryvoorzitters Els Dottermans en Elisabeth Lucie Baeten.© Michiel De Vijver
Trouw-journalist Robin Goudsmit zat in 2024 en 2025 in de jury van de Boon, als enige Nederlander samen met vijf Vlamingen. Ze vertelt dat de jury ook oog had voor de identiteit van de auteur: “We hebben daar veel over gepraat, niet naar aanleiding van specifieke individuen, maar in het algemeen. Je neemt jezelf natuurlijk altijd mee naar het juryoverleg en we praatten veel over de vraag wat dat met onze keuzes doet. Er zijn allerlei onbewuste processen aan de gang waar je minder grip op hebt, maar die je voorkeuren wel degelijk kunnen beïnvloeden.”
De jury stelde zich de vraag of ze daarom correctiemechanismen moest toepassen. “Moet je op een gegeven moment gaan tellen: zoveel vrouwen en mannen, zoveel Vlamingen en Nederlanders? Zo werkt het niet. Wel hebben we achteraf de lijst bekeken en gezien dat die divers is. Dat is wellicht de vrucht van waar we tijdens het lezen zoveel over hebben gepraat. De enige manier waarop je voor dat soort dingen kunt corrigeren is door er meteen bewust over na te denken. Als auteur wil je toch ook helemaal niet dat er achteraf wordt gecorrigeerd? Je wil niet op de lijst komen omdat er al zoveel Nederlandse mannen op stonden en jij een Vlaamse vrouw bent. Niemand wil op basis van een paspoort een prijs winnen: je wil beloond worden voor je werk.”
© Evy Ottermans
Uiteindelijk is dat wat kan helpen bij divers bekroningsbedrag: bewustwording – bij de jurysamenstelling én bij de gesprekken over de mogelijke winnaars. Boudewijn: “Als je inclusiviteit wil, moet je die actief ondersteunen, uitdragen of uitvoeren, anders blijft het zoals het was.”
En dan kun je beoordelen op tekstkwaliteit. Dat is volgens Peter Van den Eede de taak van de literaire jury die hij voorzat, het beste debuut van het afgelopen jaar bekronen en dat aan het publiek kenbaar maken: lees Sprokkelaars van Mira Aluç.
nl
Geef een reactie
Je moet ingelogd zijn op om een reactie te plaatsen.