Deel artikel

Lees de hele reeks
VL ⇄ NL column

Hoe Nederland daklozen wegwerkt en België van ze wegkijkt

5 februari 2025 5 min. leestijd Anouk van Kampen

De Nederlandse vrienden van Anouk van Kampen zijn onthutst als ze in de hoofdstad van Europa grote aantallen mensen op straat zien slapen. Maar in het aangeharkte Nederland zijn er niet zoveel minder daklozen, ze zijn alleen uit de stadscentra verdreven. Met de belofte dakloosheid tegen 2030 uit te roeien, wil het intussen in zowel België als Nederland niet zo lukken.

Als ik in de hal van het Centraal Station in Brussel moet wachten op mijn trein, loopt daar bijna altijd dezelfde man rond. Klein, met een laag afzakkende slobberbroek, ingepakt in een sjaal en dikke jas, met een muts op zijn dunne witte haren. Schuifelend en met gebogen rug beweegt hij zich voort langs de mensen die staan te wachten, met zijn hand omhoog. Of ze misschien een centje hebben, waarna de liefste tandeloze lach ontbloot wordt. Hij moet het me al tientallen keren zijn komen vragen, soms zelfs twee keer na elkaar, maar mijn antwoord is altijd hetzelfde: “Sorry, ik heb niks bij me.”

Soms is dat waar, soms ook niet, altijd voel ik een knagend schuldgevoel terwijl ik het zeg, en toch druk ik hem niks in zijn handen. Vóór hem ben ik dan al tientallen anderen gepasseerd: de slapende man met een bekertje voor zijn lichaam in het metrostation waar ik vertrek, de oude vrouw die bloemen knutselt in het metrostation waar ik aankom, de accordeonspeler even verderop, de twintiger met roodomrande ogen en vertrapte schoenen in de stationshal. Toen ik in Brussel kwam wonen, was dat het eerste waarvan ik het gevoel had dat ik het me moest aanmeten: een gevoel van onverschilligheid bij de slapende, verkleumde, bedelende mensen die dag en soms ook nacht op straat moesten doorbrengen. Iederéén helpen, dat gaat tenslotte niet, spreek ik mezelf toe. Dus doe ik maar niets.

Acht jaar na mijn aankomst in Brussel is het probleem er allesbehalve opgelost. Volgens schattingen na officiële daklozentellingen waren er in 2008 zo’n duizendzevenhonderd daklozen in Brussel, in 2022 zaten ze al ruim boven de zevenduizend. Volgens de meest recente schattingen zouden het er ondertussen rond de tienduizend zijn. De hoeveelheid opvangplaatsen voldoet bij lange na niet om hun aantal op te vangen. De drugsproblematiek onder de daklozen neemt – samen met het drugsgeweld – ondertussen zienderogen toe. Mensen in het openbaar drugs zien inspuiten of roken, is geen uitzondering meer. Bij de vrienden die overkomen uit Nederland zorgt het regelmatig voor scheve blikken: hoe is het mogelijk dat in de hoofdstad van Europa, zeker tijdens de ijskoude nachten van de afgelopen maanden, zoveel mensen op straat slapen?

‘Toen ik in Brussel kwam wonen, dacht ik mij een gevoel van onverschilligheid te moeten aanmeten bij de slapende, verkleumde, bedelende mensen die dag en soms ook nacht op straat moesten doorbrengen’

Het probleem blijft niet beperkt tot Brussel alleen. In Vlaanderen hebben naar schatting twintigduizend mensen geen dak boven hun hoofd, in Wallonië zijn het er bijna evenveel, berekenden de KU Leuven en UC Louvain vorig jaar. Lang niet allemaal beantwoorden ze aan het stereotiepe beeld van de verslaafde dakloze die op straat slaapt. Het merendeel zijn mensen die een slaapplaats bij vrienden of familie zoeken, anderen slapen in de crisisopvang of kraakpanden, auto’s en garages. Het zijn mensen met een verslavingsproblematiek, Belgen die hun woning niet meer konden betalen, Europeanen die naar België kwamen om te werken maar in de marginaliteit belandden, jongeren die geen woonruimte kunnen vinden, en ook de opvangcrisis speelt een belangrijke rol: talloze asielzoekers verblijven bij een gebrek aan opvang nog altijd op straat. Zesduizend van de twintigduizend daklozen zijn kinderen.

Een loze belofte

In 2021 ondertekende de Belgische overheid net als de Nederlandse de Verklaring van Lissabon, die tot doel heeft om dakloosheid tegen 2030 uit te roeien. Maar van een gecoördineerde en grootschalige aanpak van het probleem lijkt tot nu toe weinig sprake. De kersverse federale regering in België belooft in het regeerakkoord de strijd tegen dak- en thuisloosheid op te voeren. De tijd zal moeten leren of deze rituele woorden echt tot daden zullen leiden. De Brusselse formatie zit ondertussen muurvast, maar niet omdat dakloosheid daar nu zo’n splijtzwam is. Door het uitblijven van een Brusselse regering is onduidelijk hoeveel geld hulporganisaties mogen verwachten. Daardoor dreigen zelfs duizenden daklozen extra op straat te moeten verblijven, schreef stadsmagazine BRUZZ onlangs.

Toen ik naar de middelbare school ging in Amsterdam, eind jaren negentig, begin jaren 2000, had de stad – wat dakloosheid betreft – op het oog wel wat weg van Brussel nu. In de tram die ik nam om acht uur ’s ochtends steeg regelmatig een zoete, weeïge lucht op. Omdat die specifieke tramlijn geen controleurs had, was het een welkome plek voor daklozen om even op te warmen. De geur leerde ik al snel te herkennen als crack. Achteraan in de tram werd bijna dagelijks een pijpje aangestoken.

De drugsproblematiek in de Nederlandse hoofdstad was hoog. Het was niet ongewoon om in de omgeving van het Centraal Station straatprostitutie aan te treffen. De vrouw die met schorre stem de Daklozenkrant verkocht, de man die eens naast mij een naald begon te bereiden, een man verkleed als ‘Native American’ die schreeuwend door de stad liep: als jonge tiener werden ze voor mij het decor van de stad die ik leerde ontdekken. Amsterdam was daarin niet alleen, onder andere het Utrechtse winkelcentrum Hoog Catharijne werd in die tijd bevolkt door honderden daklozen en drugsverslaafden.

‘In Amsterdam worden daklozen al jaren actief uit de binnenstad geweerd, bankjes bevatten leuningen zodat er niet op geslapen kan worden’

Hoe anders lijkt het land er nu aan toe, tonen ook de verbaasde blikken van mijn vrienden als ze Brussel bezoeken. Maar het aangeharkte imago van Nederland mag de harde werkelijkheid niet verhullen. In Amsterdam worden daklozen al jaren actief uit de binnenstad geweerd, bankjes hebben leuningen zodat er niet op geslapen kan worden. We zien we misschien niet, maar de cijfers spreken boekdelen: Amsterdam telt meer daklozen dan ooit. Vijftienduizend, schatte de gemeente vorig jaar in. Ook landelijk neemt het aantal daklozen toe. Cijfers vergelijken tussen landen is moeilijk, omdat tellingen voor een groot deel op schattingen gebaseerd zijn, maar met zo’n dertigduizend daklozen zou Nederland weer ongeveer op het niveau van rond 2000 zitten.

Asielzoekers die geen opvang krijgen, uitgeprocedeerde vluchtelingen die op straat belanden, psychische problematiek die uit de hand loopt, oplopende huren die het steeds lastiger maken om een plekje te vinden: dezelfde problematiek als in België ligt in Nederland net zo goed ten grondslag aan de dakloosheid. Dan heeft België misschien nog één streepje voor: de gemiddelde Nederlander leeft op drieënvijftig vierkante meter woonoppervlakte per persoon, in België is dat bijna het dubbele. Dat is veel meer dan nodig. Iederéén helpen, dat gaat niet. Eén persoon misschien wel, als je tenminste bereid bent om een stukje van je huis op te geven.

Anouk van Kampen

Anouk van Kampen

journalist en voormalig NRC-correspondent in België

Geef een reactie

Lees ook

		WP_Hook Object
(
    [callbacks] => Array
        (
            [10] => Array
                (
                    [0000000000002c630000000000000000ywgc_custom_cart_product_image] => Array
                        (
                            [function] => Array
                                (
                                    [0] => YITH_YWGC_Cart_Checkout_Premium Object
                                        (
                                        )

                                    [1] => ywgc_custom_cart_product_image
                                )

                            [accepted_args] => 2
                        )

                    [spq_custom_data_cart_thumbnail] => Array
                        (
                            [function] => spq_custom_data_cart_thumbnail
                            [accepted_args] => 4
                        )

                )

        )

    [priorities:protected] => Array
        (
            [0] => 10
        )

    [iterations:WP_Hook:private] => Array
        (
        )

    [current_priority:WP_Hook:private] => Array
        (
        )

    [nesting_level:WP_Hook:private] => 0
    [doing_action:WP_Hook:private] => 
)