kunst

Van de kamer-tussen-alles-in tot de Vieze Cirkel: Explore the North creëert nieuwe ruimtes voor collectieve ervaringen

Theaterzalen, kerken en zelfs een kruidenierswinkel: festival Explore the North is een veelzijdig speelveld voor podiumkunstenaars. Zij vullen die plekken met gedachte-experimenten, pakkende verhalen en omarmende muziek. Tijdens hun ontdekkingstochten ontstaan nieuwe ruimtes waar verbinding en menselijkheid opbloeien. 

Met een stuk of zeven toeschouwers stap ik een volledig witte ruimte binnen, we gaan zitten op krukjes tussen verfrommelde propjes papier. De wanden tonen een kleine slaapkamer, met een bed, bureau, klok, stoel en boeken, maar zonder deur. Audiofragmenten van politici en activisten over beleid, klimaat en migratie dringen als een wervelwind de ruimte binnen. Stemmen die ik ken uit nieuwsberichten stapelen zich met een grote snelheid over elkaar heen tot een kakofonische ruis.

Ik bevind mij in Leeuwarden op Explore the North, een festival waarin poëzie, muziek en theater in allerlei samenstellingen te ontdekken zijn. De bezoekers krijgen een programma voorgeschoteld dat weer een vlammetje hoop aanwakkert in een wereld vol puinhopen.

Op Explore the North zoek ik naar hoe makers een nieuwe ruimte creëren. Zoals er in de zaal van een voorstelling op het podium altijd weer iets ontstaat: een nieuwe ruimte ín de al bestaande ruimte. Dat kan een volledig witte kamer zijn, gemaakt van hout en doek, of van woorden en zinnen en overvloedig geluid. Eigenlijk is het vergelijkbaar met de manier waarop een tuin een geheel eigen universum in zich draagt.

Ik vraag mij af: op welke manier dringen de puinhopen (of maatschappelijke uitdagingen) deze ruimtes binnen?

Algoritmische hoosbui

De titel van het werk in de witte kamer luidt Flood the Zone with Shit . Dat is ook een berucht citaat van Steve Bannon, de voormalig politiek strateeg van Amerikaans president Donald Trump. Volgens de extreemrechtse Bannon is de beste manier om weerstand te bieden tegen de media – zijn belangrijkste tegenstander – hen te overspoelen met bagger. Het is een desoriënterende strategie, die audiomaker Pauline Augustyn en theatermaker Veerle Van Overloop nu inzetten in hun audio-installatie.

Na de kakofonische ruis volgt een stilte, versterkt door de leegte van de kamer. Dichtbij klinkt een stem. Hoeveel van deze informatiestromen kan jij tot je nemen? Er is toch ergens een punt van verzadiging, wanneer consumeren niet meer mogelijk is, en jij zelfs je eigen gedachten niet meer wil. Op dat moment kun je terecht in de tussen-alles-in-kamer. Daar kan je vragen stellen die tot aan de horizon echoën, en daar volgt het antwoord pas na de leegte.

Flood the Zone with Shit confronteert de bezoeker met de nasleep van een overweldigende algoritmische hoosbui. De stem moedigt aan om in deze kamer vragen te stellen. En tegelijkertijd stelt de kamer óns de vraag: wat als je weerstand biedt tegen deze stroom aan prikkels?

Machinewerk

Urenlang scrollen door deprimerende nieuwsberichten over oorlogen, rampen, ongelukken en andere ellende: in internetcultuur wordt dit doomscrolling genoemd. Het kan leiden tot mentale en fysieke gezondheidsproblemen. Grote sociale netwerken, zoals TikTok, Instagram, Facebook en YouTube lokken compulsief consumeren uit door hun verslavende ontwerp. Het is bijvoorbeeld een bewuste keuze om in de vormgeving geen plaats te maken voor een grote rode knop met “AFSLUITEN”.

Niet alleen in de keuze van opmaak, maar ook in welke berichten je te zien krijgt schijnt het verslavende karakter door. De berichten op je tijdlijn sluiten zo optimaal mogelijk aan bij jouw interesses en voorkeuren, om je aandacht vast te houden. De algoritmen bepalen de stroom van content op jouw socialemediafeed.

In Flood the Zone with Shit galmt zo’n feed in de vorm van audiofragmenten door de kamer. Ik luister aandachtig naar de patronen die de geluiden vormen. Doelbewust en aandachtig luisteren, dat is toch wel een heel andere ervaring van de algoritmische hoosbui dan het passieve consumeren dat de socialenetwerksites uitlokken.

Er is nog een cruciaal verschil. De bigtechbedrijven die achter de eerdergenoemde platformen zitten, gebruiken allemaal een vorm van kunstmatige intelligentie (machine learning) om de patronen van de algoritmes te bepalen. Het samenstellen van jouw tijdlijn is dus machinewerk. De audio-installatie van Pauline Augustyn en Veerle Van Overloop vormt het tegendeel: deze ervaring is menselijk. Niet zoals een machine die een stroom aan informatie op gebruikers aandringt, niet gericht op consumenten. De kunstenaars spreken tot mensen.

Een Vieze Cirkel

Van deze kamer-tussen-alles-in beland ik in een cirkel van licht, lage bassen en rook. In het midden van de zaal van het lokale poppodium Neushoorn staat een verhoging waarop Vieze Meisje haar plaats inneemt. Ze weet met haar teksten en energieke overtuigingskracht iedereen in een straal van vijf meter naar het middelpunt te trekken. Rond het podium klimmend en kronkelend zingt ze over persoonlijke frustraties, ondersteund door de dansbare producties van Azertyklavierwerke.

De zaal transformeert tot een club. Met licht op stand stroboscopisch, zwevend boven een wolk van rook nodigt Vieze Meisje het publiek uit deel te nemen aan “de Vieze Cirkel”. Hier heeft ravemuziek een geheime ontmoeting met poëzie en performance. Moeiteloos wordt er gebalanceerd tussen poëtische teksten en overstuurde beats. Af en toe flirt Azertyklavierwerke met een stevige kick, verwijzend naar hardere elektronische stijlen. De potentie om nog harder te gaan, nog meer te dansen, is aanwezig. Een vleugje knaldrang hangt in de lucht.

Het universum van Vieze Meisje toont een wereld die onstuimig is, die niet op één manier begrepen kan worden. De rafelrandjes worden opgezocht én gevierd, de wereld buiten de Vieze Cirkel is immers ook niet netjes. Kritiek zit vervat in indringende zinnen als: “wie zwaait er hier de scepter/ wie is hier de earliest adaptor?” Of: “Qui suit qui?” Het antwoord, eindeloos herhaald: “Tu me suis/ Suivez-moi.”

Maar in de club kunnen frustraties over absurditeiten van de realiteit omslaan in een ander soort energie. Een die zich tussen mensen verplaatst, en groeit naarmate er meer gedanst wordt. Het publiek kijkt elkaar tussen de lichtflitsen door in de ogen. De Vieze Cirkel is verbindend. De herhaling van tekst en ritme zorgt voor een trance, als onder hypnose word ik verder de cirkel in gezogen. Er is een gedeelde verantwoordelijkheid tussen alle mensen in de zaal: samen versmelten tot één massa energie, dat is het doel van de cirkel. Samen bewegen, samen loslaten, als een soort collectieve catharsis.

Rafelend

De installatie en de performance die ik bezoek, zijn allebei sterk doordrongen van een maatschappelijk bewustzijn. Beiden creëren ze een ruimte waarin sociaal-culturele fenomenen worden uitvergroot, en niet op een manier die ze mooier doen lijken dan ze werkelijk zijn. De puinhopen dringen er zeker binnen.

In de Vieze Cirkel trekken Vieze Meisje en Azertyklavierwerke de rafelrandjes van onze wereld door. Alles rafelt uit elkaar, alles is ambigue, alles lijkt hyperpersoonlijk.

Flood the Zone with Shit vergroot de dwang van big tech om compulsief te consumeren enorm uit, met een overprikkelende hoeveelheid informatie.

Hoe kunnen we in die omstandigheden zorg blijven dragen voor onszelf en voor elkaar? Als we Vieze Meisje volgen, is het antwoord verbinding. Samen dansen om de frustraties en absurditeiten van het leven een plek te geven.

In de witte kamer van Flood the Zone with Shit maakt dissociërend consumeren plaats voor doelbewust luisteren. De installatie toont dat er een andere optie is: vragen stellen, de antwoorden niet weten, een moment van reflectie, bewust ervaren, menselijkheid.

Met verbeeldingskracht en een verlangen naar verandering leiden de kunstenaars mij als ceremoniemeesters door de collectieve ervaringen heen. Er ontstaan twee nieuwe ruimtes gevuld met verbinding en menselijkheid. En de puinhopen van de wereld? Die nieuwe ruimtes ervaar ik voor een moment lang als de werkelijke realiteit, dat is waar ik wil zijn.

Voorstellingen en optredens gezien tijdens het Explore the North-festivalweekend (21-23 november ’25). Geschreven als onderdeel van De Mediakaravaan, het talentontwikkelingstraject dat deel uitmaakt van de samenwerking tussen de lage landen, de Brakke Grond en deBuren. Met grote dank aan Explore the North voor hun gastvrijheid en omkadering.

• De Mediakaravaan
• Explore the North