kunst, literatuur, taal

Holy shit! Hoe jonge woordkunstenaars bewust een meertalig palet hanteren

Op het driedaagse festival Explore the North in Leeuwarden staat woordkunst in allerlei vormen centraal, vaak in een mengvorm met muziek, theater of performance. Internationale pioniers delen er het podium met jonge, lokale artiesten. Kiezen die laatsten voor hun moedertaal – Fries dan wel Nederlands – of uiten ze zich vrijer in het Engels?

Jongeren schakelen steeds makkelijker tussen allerlei talen. Hun Nederlandse woordenschat is doorspekt met Engels, Arabisch, Turks, Sranantongo… Die trend sijpelt ook door in muziek en theater. Zo weerklinken in het theater steeds vaker andere talen dan het Nederlands. En in de muziek van de Lage Landen mag het Nederlands dan wel opnieuw op de voorgrond komen, de taal blijft opboksen tegen zijn alomtegenwoordige Germaanse zusje: het Engels.

Kwetsbaarheid en intimiteit: Immen in het Fries

Toch zijn er makers die trouw blijven aan hun moedertaal als anker voor intimiteit en kwetsbaarheid. De Friese Immen illustreert dit prachtig met haar debuutalbum Nimmen. Daarin blijft ze trouw aan haar roots en kiest ze in de eerste plaats voor Friestalige nummers. Op de plaat staan slechts twee Engelstalige nummers.

Die verbondenheid met de moedertaal – in Immens geval dus Fries – creëert een diepgang die moeilijk over te brengen is in een andere taal. Fries is voor haar een taal waarin de delicate nuances voelbaar zijn, een taal die voelt als thuis en die haar persoonlijke verhaal zonder opsmuk vertelt.

Het decor voor haar concert op Explore the North is de Lutherse Kerk in Leeuwarden. Toepasselijk, want haar performance schommelt tussen het aardse en het bovennatuurlijke. Haar liedjes over troost, liefde en verlies klinken ingetogen, bijna alsof ze speciaal voor elk individu in deze traditionele, intieme ruimte gezongen worden.

Die intimiteit laat zien dat jongeren, ondanks de populariteit van het Engels, nog altijd diepe emoties uitdrukken in hun moedertalen. Het Fries fungeert hier als culturele en emotionele grondlaag waarin gevoelens zich wortelen. Zoals in het nummer ‘Hjerst’ waar ze het vallen van de bladeren tijdens het najaar verbindt met het loslaten van onze eigen zorgen. Immens performance op Explore the North benadrukt dat moedertaal vaak de plek is om de meest oprechte en gelaagde gevoelens te uiten, juist omdat die taal zo diep in de sociale en familiale context is ingebakken.

TikTok-therapie en ironie: taalspel van Teletext

In een digitale wereld, waar snelle informatie en oppervlakkige emotie-uitingen de toon voeren, zoeken jongeren nieuwe manieren om met gevoelens om te gaan. De muziektheatervoorstelling Geen therapie van het Nederlandstalige electropopduoduo Teletext vangt dit TikTok-tijdperk treffend in De Beatriks, een podium in Leeuwarden dat zichzelf omschrijft  als “een thuis voor eigenzinnige makers”. Sascha Bornkamp en Leonore Spee, samen Teletext, voldoen op z’n zachtst gezegd aan die omschrijving.

Aan het begin van de voorstelling waarschuwt Spee alvast voor haar “kapotte amygdala”, het emotionele geheugen in de hersenen. Het defect zou ervoor zorgen dat emoties voorbijglijden zonder impact en dat is exact hoe de monotone stemmen, elektronische klanken en theatrale elementen van Teletext binnenkomen. Terwijl de nummers sterk aan een therapiesessie doen denken waarin de makers trauma’s verwerken op een ludieke manier, benadrukken de bindteksten geregeld dat dit géén therapie is.

Het luisterverhaal – want dat is het eerder dan een muziekoptreden – schetst een absurdistisch en ironisch beeld van de digitale omgang met mentale gezondheid. Zoals sociale media ons als gebruikers overspoelen met moderne zelfhulp, zo overspoelt Teletext ons als toeschouwer van Geen therapie ook met serieuze thema’s en haar muzikale, luchtige reacties erop. Het zorgt ervoor dat je achterblijft met een glimlach én met stof tot nadenken: werkt al die online zelfhulp echt helend of ebt die trend binnenkort weer weg zoals alle vorige hypes?

Online gebruiken jongeren vooral Engels om emoties bespreekbaar te maken. Dat doen ze wellicht uit zelfbescherming. Met Engels ontketen je minder snel een zware of sentimentele conversatie. Teletext gebruikt dat gegeven in haar voorstelling: de groep speelt met de stroefheid waarmee het Nederlands vaak geassocieerd wordt, en zet haar moedertaal niet alleen informatief, maar ook functioneel ironisch in. Ook al lijkt de groep lichtzinnig over haar trauma’s te gaan, de keuze voor het Nederlands legt een zekere kwetsbaarheid bloot.

Poëzie in alledaagse situaties: Hannan van Rooij

Naast muziek speelt ook poëzie een belangrijke rol in hoe jongeren hun werkelijkheid en emoties verwoorden. Hannan van Rooij geeft hier op Explore the North een krachtige vorm aan. Haar poëzie richt zich op het alledaagse, maar altijd met oog voor diepte en nuance. Die kleine observaties vertaalt ze in poëzie waarin het gewone een nieuwe gelaagdheid krijgt: herkenbaar, maar met een onverwachte diepte.

In de try-out van haar voorstelling Ik wilde met het duingras praten zoekt ze dan ook naar betekenis en schoonheid in haar dagelijkse omgeving. Van Rooij zoomt in op ogenschijnlijke banale formuleringen, zoals “Duingras is een kwetsbaar gebied. Gelieve er niet met drones te vliegen”. De zin klinkt als een droog waarschuwingsbord, maar door het duingras te personificeren roept het in de context van de performance het beeld van een kwetsbaar figuur op.  Zo duidt ze het belang van moedertaal als een flexibele, veelzijdige taal die jongeren helpt niet alleen heftige emoties, maar ook subtiele, alledaagse ervaringen beter te verwoorden.

Emotionele ontlading en protest: Scherven van de Wereld

Taal is voor jongere artiesten ook een instrument van ontlading en expressie van sociaal-maatschappelijke thema’s. Dat blijkt tijdens de voorstelling Scherven van de wereld, een muziekproductie met teksten van jonge Friese schrijvers die krachtig getuigt van de noodzaak om gehoord te worden over thema’s als identiteit, racisme en koopkracht. Mats Voshol componeerde hiervoor de muziek.

Wanneer de schrijvende jongeren Voshols afgewerkte nummers horen tijdens de repetities, reageren ze opvallend genoeg vooral met Engelse termen: de generieke uitroepen what the fuck en holy shit ontsnappen spontaan uit hun anders zo rijkgevulde vocabularium. Dat blijkt uit een artikel van Omrop Fryslân. Toch schrijven de jongeren hun teksten in hun moedertaal: het Nederlands, maar ook het Fries. Het nummer ‘Myn lichem, myn saak’ treft z’n doel, net omdat de jonge schrijfster in kwestie – Rixt Siderius – zich uitdrukt in de taal die haar het meest na aan het hart ligt.

Die combinatie laat zien dat Engels voor jongeren vaak fungeert als uitlaatklep voor de intensiteit van een boodschap. Het Engels vangt de emotionele pieken, terwijl de moedertaal de complexiteit en inhoud herbergt. Die gelaagdheid laat jongeren toe tegelijk diepe gevoelens en politieke betrokkenheid uit te drukken.

De voorstelling Scherven van de wereld en de voorbereiding ervan benadrukt dat taal in jeugdige expressie niet oppervlakkig is, maar juist gelaagd en meertalig ingezet wordt om verschillende dimensies van betekenis en emotie over te brengen.

Zo illustreert Explore the North hoe taal voor jonge kunstenaars niet slechts een wisselstuk is tussen het Engels en de moedertaal, maar dat zij bewust een meertalig palet van uitdrukkingsmogelijkheden hanteren. Van de diepe intimiteit in Fries, via ironische therapietaal en alledaagse poëtische woordkunst in het Nederlands tot een onbevangen emotionele ontlading met meertalige expressies: telkens kiezen jonge artiesten de taal die past bij het verhaal, de situatie en het doel van hun communicatie.

Voorstellingen en optredens gezien tijdens het Explore the North-festivalweekend (21-23 november ’25). Geschreven als onderdeel van De Mediakaravaan, het talentontwikkelingstraject dat deel uitmaakt van de samenwerking tussen de lage landen, de Brakke Grond en deBuren. Met grote dank aan Explore the North voor hun gastvrijheid en omkadering.

• De Mediakaravaan
• Explore the North