kunst

Hoe reageren kunstenaars op een wereld vol ‘brainrot’ en constante prikkels?

AI, social media, 24 uur per dag nieuwsupdates: de technologie lijkt sneller te evolueren dan ons brein kan verwerken, waardoor we onszelf voorbij dreigen te hollen. Hoe gaan kunstenaars om met dat galopperende tempo? Op Explore the North zagen we artiesten vertragen én versnellen, maar vooral: hun eigen tempo bepalen.

Tijdens het koken houd ik mijn telefoon vaak bij me. Terwijl ik in de potten roer, blijft een enkele Instagramreel of YouTube-short zich eindeloos herhalen. Ik had ook naar een podcast of een album kunnen luisteren, maar dat doe ik niet altijd. Heel kort en heel snel verdringt de mogelijkheid tot reflectie. Is dat nu wat ze brainrot noemen?

En als die vervlakking ons leven zo absurd makkelijk binnendringt, hoe gaan we er dan mee om in de kunsten? Kiezen kunstenaars ook voor kort, fragmentarisch en hypersnel? Of bieden ze even rust, adempauze en een moment van reflectie?

Leeuwarden in Friesland, met zijn waterwegen en straatjes met rode stenen, lijkt me geen slechte plaats om dat te onderzoeken. Dichters, theatermakers en muzikanten palmen meerdere locaties van de stad in tijdens het ontdekkingsfestival Explore the North, eind november 2025.

Trager dan de tijd

Wanneer de Friese songwriter Immen, alias Clasine Haringsma, in de Lutherse kerk het festival aftrapt, valt haar toon mooi samen met deze rustige plek. Introspectieve gitaarmuziek vult de ruimte. De akkoorden voelen aan als een muzikaal landschap. De stem van Haringsma voegt zich fraai in het geheel.

Hier geen drukte of schreeuw om aandacht. De afwisseling in de muziek gebeurt in een langzaam tempo, zonder snel veranderende patronen. De nummers zwellen soms wel aan, maar er is steeds een geleidelijke opbouw. Een tweede gitaar brengt kleur en afwisseling in het geheel.

Als je Immen hoort, denk je meteen aan vertragen. Dat komt voor Haringsma eerder vanzelf, zegt ze als we elkaar na de show spreken: “Om te kunnen schrijven heb ik rust nodig en de liedjes komen voort uit dat stilstaan. Ze zijn daardoor vaak redelijk langzaam.”

Dat hoor je ook in haar teksten. In ‘Clay’ zingt ze bijvoorbeeld het refrein: “The clay is getting dry / I am slower than time”, terwijl de langzame en kwetsbare muziek de luisteraar de rust gunt om zich heel even niet bewust te zijn van de tijd.

Dat moment van stilstaan is een verademing, voor de luisteraar en voor Immen zelf. “Ik heb het gevoel dat ik de tijd niet kan bijhouden. Dat het doordendert en dat ik overal een beetje achteraan ren”, zegt Haringsma.

Bij Immen vormt de muziek een eigen ruimte, los van de drukte. Dat zie je ook in het terugkerende thema van de natuur, waar je je eigen plek kan creëren en rust kan vinden. Op de cover van haar debuutalbum Nimmen laten vogels zich boven een uitgestrekte heide met de wind meevoeren, naar een wereld zonder moordend tempo. “De natuur is voor mij een tegenpool van de technologie en haar drukte. Het nummer ‘Hjerfst’ gaat over de bladeren die worden losgelaten door de bomen, maar ook over het feit dat wij als mens meer naar binnen kunnen keren”, zegt Haringsma.

Immen creëert haar eigen ruimte in de muziek, die ons rustig laat meedeinen op gitaargolven. In een wereld die van artiesten verlangt dat ze meegaan in de versnelling en hun sociale media voortdurend updaten, is stilstaan een vorm van verzet.

Vieze Cirkel

Maar het tempo opdrijven kan ook een antwoord zijn op de voortdurende stroomversnelling van de sociale media en bij uitbreiding de samenleving. Als die stroom een draaikolk dreigt te worden die niets of niemand ongemoeid laat, waarom plaatsen we daar dan geen eigen draaikolk tegenover die zo snel draait dat hij de andere opslokt? Of een Vieze Cirkel zoals bij Vieze Meisje, het alter ego van dichter, performer en zangeres Maya Mertens.

In het midden van concertzaal De Neushoorn staat een unieke opstelling. In plaats van het hoofdpodium gebruikt Vieze Meisje een kleiner podium waarop een tafeltje staat. Azertyklavierwerke (Alan Van Rompuy) speelt er razendsnelle beats op zijn klavier, terwijl zij nu eens op dat tafeltje kruipt en er dan weer afspringt, of zich tussen het publiek mengt.

Hier worden we niet, zoals bij Immen, ondergedompeld in een kalmere omgeving. Rookwalmen vullen de ruimte, we komen met z’n allen in een andere wereld terecht. Die is niet minder chaotisch dan de wereld waarin we elke dag leven of die we op onze beeldschermen zien. Maar we delen haar wel met het volledige publiek. Vieze Meisje moedigt dan ook iedereen aan om wat dichter bij haar te komen staan. Ze zingt het woord “Synergie” eerst zelf en laat het dan ook door mensen op de eerste rij zingen, roepen of iets daartussenin. Vieze Meisje treedt zelfs letterlijk in contact met haar publiek wanneer ze iemand vindt die met haar wil slowen.

Ondanks het hoge tempo van haar performance probeert Maya Mertens bewust buiten de stroom van de algoritmes te stappen. Opnieuw komen we een vorm van verzet tegen. Als kunstenaar neemt zij zelf de controle, die in de stroom verloren dreigt te gaan, weer in handen. “In de kunst kun je je eigen idiosyncratische stroom creëren en hopelijk steek je de toeschouwers daarmee aan. Bij mij gaat het om communicatie en verbinding met het publiek”, zegt Maya Mertens wanneer we haar voor de show spreken.

Toch volgt ze in haar muziek het tempo van onze tijd, omdat haar teksten dikwijls gaan over hedendaagse mensen in een stedelijke omgeving, en daar kan je niet aan het hoge tempo van het leven ontsnappen. Ook de beats van Azertyklavierwerke hebben een hoge snelheid, veel vlugger kan je ze niet maken. “Ik kleur daar tegenin met langgerekte teksten, met veellettergrepig proza”, zegt Mertens. Ze noemt de songs op haar nieuwe album mantra’s, of bezweringen. Zoals ze mediteert wanneer ze ergens bij blijft haperen, zo kan ze iets nieuws maken door te blijven kauwen op klanken, zegt ze.

Vieze Meisje creëert een tegenstroom met een eigen tempo, waarin we een combinatie zien van hypersnelle beats en een levendige performance met een meditatief en verbindend proza. Net als Immen formuleert Maya Mertens met haar performance een antwoord op de drukte van vandaag, al doet ze dat heel anders dan de Friese zangeres.

Onze overprikkelde wereld

Bij Immen en Vieze Meisje dient tempo – of het nu snel of traag is – om een eigen wereld te creëren. Maar je kunt het ook gebruiken om vragen te stellen. Met Kern Koppen combineren de broers Guus en Frank van der Steen hiphop met spokenwordpoëzie om te reflecteren over de wereld.

In stadsschouwburg De Harmonie hangt bij aanvang van hun voorstelling Kamikaze Copiloot een backdrop met harde rode en zwarte kleuren. De tekening van een samoerai verwijst naar de titel. Maar we bevinden ons ver van Japan. Wanneer Guus van wal steekt, neemt hij ons mee in een vliegtuig van de Nederlandse luchtvaartmaatschappij KLM, waarin we een allegaartje van bekende namen aantreffen, van Donald Trump en Vladimir Poetin tot Martin Luther King.

Vanaf dan versnellen we heel erg. Het voelt alsof we in een eigen Kern Koppen-algoritme terechtkomen. Rapper en poëet Guus lijkt wel zijn eigen hyperlinks te maken waarbij we van de vliegtuigscène naar grote en kleine thema’s en verhalen springen – in een soms net wel en soms net niet te volgen tempo. Het ene moment probeert Guus als jonge gast twee meisjes te versieren tijdens het pingpongen, dan wordt hij afgewezen tijdens een date… Maar ook democratie en het klimaat passeren de revue. Franks beats en de raps zorgen voor wat eenheid in het verhaal, maar bij momenten gaan de broers zo snel dat ze je overrompelen.

De link tussen grote thema’s als democratie en Guus’ persoonlijke liefdesverhalen? Dat is zijn vraag hoe het nog met de mens gaat. Antwoorden zoekt hij zowel in zijn eigen leven als in grote maatschappelijke thema’s.

Om iets over de mensheid in onze tijden van stroomversnelling te vertellen, gaat Guus heel snel. Vooral het tempo van de spokenwordpassages is zo hoog dat de hiphopliedjes er bijna langzaam door gaan aanvoelen. Zij brengen structuur, rust en cleansing.

Vul de zone met vragen

Ook bij Flood the Zone with Shit past de term cleansing goed. Met z’n zessen stap je de audio-installatie in. In een kleine, vierkante en met witte zeilen bedekte box neem je plaats op krukken van verschillende grootte, terwijl er rondom heel wat papierproppen over de vloer verspreid liggen. Onvermijdelijk raak je er weleens een met je voeten aan. Midden in de ruimte staat een lessenaar met een heleboel bladen op.

Wanneer we plaatsnemen, vult deze “zone” zich in een steeds hoger tempo met shit. Allerlei prikkels vliegen ons om de oren. Het zijn spraakfragmenten, een samenraapsel van toxische uitspraken uit Nederland en Vlaanderen. Ik herken bijvoorbeeld de vreemde uitspraak van de Vlaamse politica Gwendolyn Rutten waarin ze Greta Thunberg beticht van “professioneel activisme”. Die veelheid aan prikkels en uitspraken galmt in een steeds hoger, agressiever en op zichzelf botsend tempo door de ruimte. Het gaat zo hard dat je het fysiek voelt. Hoewel we voortdurend met zessen in deze zone zitten en hetzelfde gewaarworden, werken die vele prikkels isolerend. Sommigen sluiten de ogen, anderen kijken wat rond of voor zich uit, nog anderen weten het niet zo goed en wisselen af tussen beide.

Maar dan komt de snelheid tot een implosie. Even horen we helemaal niets meer. Weg zijn de prikkels en je voelt weer de ruimte in je eigen hoofd en lichaam. Dan horen we de stem van de ruimte zelf. Die vertelt over wat ze net zag en meemaakte, over de mens die er uit wegging. Het tragere tempo van de ruimte zorgt ervoor dat, wanneer al de drukke menselijke stemmen verdwijnen, je je opnieuw mens kan voelen. En wat is er menselijker dan het mens-zijn delen? Elk van de zes bezoekers van de zone krijgt de kans om een deelnemer te worden. Iedereen opent een papierprop waarop een vraag staat die we om beurten aan de lessenaar voorlezen. Een antwoord hoeft niet, tijd om na te denken is er wel.

Flood the Zone with Shit verwijst naar de strategie van de extreemrechtse Steve Bannon om de publieke opinie te bespelen met een overvloed aan informatie. Makers Pauline Augustyn en Veerle Van Overloop dachten na over wat er kan ontstaan in zo’n ruimte als we ze niet laten overspoelen met shit: “We hadden allebei het gevoel dat het veel is. Er komt veel hard binnen, onder andere door sociale media.”

Als alternatief voor de shit komen Augustyn en Van Overloop uit bij verstilling. “Binnen die prikkels wordt veel gegeven en weinig geluisterd. Maar het gaat erom een vraag te stellen en daarvoor de ruimte te laten. Misschien is er geen antwoord, maar we openen het gesprek”, zegt Augustyn.

Flood the Zone with Shit toont hoe spelen met tempo tot nadenken kan stemmen over wat het is om mens te zijn, zonder daarom antwoorden voor te kauwen. De audio-installatie versnelt in het begin heel erg om ons te confronteren met de vele prikkels waar we mee te maken krijgen, maar vertraagt dan om ons ruimte en rust te gunnen.

Versnellen en vertragen zijn dan niet zo heel verschillend; het zijn allebei manieren om met onze werkelijkheid om te gaan en er iets eigens tegenover te stellen. Of ze nu versnellen of vertragen, muzikanten of literaire makers gebruiken hun kunst – al dan niet bewust – als een middel om de tijd en haar tempo opnieuw voor zichzelf op te eisen.

Voorstellingen en optredens gezien tijdens het Explore the North-festivalweekend (21-23 november ’25). Geschreven als onderdeel van De Mediakaravaan, het talentontwikkelingstraject dat deel uitmaakt van de samenwerking tussen de lage landen, de Brakke Grond en deBuren. Met grote dank aan Explore the North voor hun gastvrijheid en omkadering.

• De Mediakaravaan
• Explore the North