Kunstenaar Lisette van Hoogenhuyze wil dat je door de suikerlaag heen bijt

Lisette van Hoogenhuyze reist de wereld rond en ziet hoe culturen verschillen en vooral overeenkomen. Die inzichten verwerkt ze in tactiele kunstobjecten, die eerst vrolijk ogen maar daarna iets verontrustends krijgen.

Waarschijnlijk was het dé blikvanger tijdens Springboard Art Fair: de drie meter brede en hoge strandparasol van de Nederlandse kunstenaar Lisette van Hoogenhuyze (1991). Queen of the white elephants (2023) bleek een ontzettend aantrekkelijk kunstwerk, vanwege de vrolijkmakende kleuren, het technische vernuft – een combinatie van borduurwerk en olieverf – en de tactiele uitstraling. Pas daarna viel de voorstelling op en dan specifiek de vlammen. Ook opmerkelijk was de figuur die óf een duik neemt, óf neerstort. Er was iets niet helemaal in de haak, ondanks al die associaties met een ontspannen dag aan het strand.

Van Hoogenhuyze heeft inmiddels een groot deel van de wereld gezien. Ze heeft in verschillende landen gewoond en gewerkt. Op haar cv staan niet alleen tentoonstellingen over heel Nederland, maar ook exposities in onder meer Londen, New York en Berlijn. Sinds 2020 woont en werkt ze in Lissabon.

Toch merkt ze dat de eerste reactie op haar werk vrijwel overal dezelfde is. Het oogt zo ontzettend vrolijk, maar daarna valt er iets verontrustends op. Dat ziet ze als de grote tegenstrijdigheid van haar werk. Van Hoogenhuyze spreekt in die context over sugarcoating: het verbloemen of polijsten van verhalen. De felle kleuren zijn een laag waar je even doorheen moet, waarna je steeds meer ontdekt.

De laatste jaren maakt ze hoofdzakelijk textielwerk. Daarbij maakt ze regelmatig gebruik van wol, op een juten ondergrond; eigenwijs, ruw materiaal dat Van Hoogenhuyze vaak ook onbewerkt laat ‘doorschemeren’. Hoewel aanraken natuurlijk niet de bedoeling is, geeft de tactiele uitstraling je bijna een gevoel van fysieke betrokkenheid. Ook maakt ze gebruik van olieverf. In combinatie met het textiel ontstaat zo namelijk reliëf in ‘platte’ muurwerken, die in formaat en voorstelling vaak aan schilderijen doen denken. Door die combinatie van materialen en technieken wordt je kijkervaring een stuk intensiever.

De associatie met schilderkunst is niet toevallig: Van Hoogenhuyze studeerde in de richting schilderen en grafiek. Dat leverde al een soort conflict op in benaderingen: een schilderij kun je gaandeweg opzetten en foutjes kun je corrigeren, maar bij druktechniek kan dat absoluut niet. Dan moet je van tevoren alles al uitdenken. Ze ontdekte bovendien dat ze een voorliefde had voor kunst op groot formaat, wat praktische problemen opleverde tijdens het drukproces. Vandaaruit is ze verschillende technieken en media gaan verkennen, waar geleidelijk ook keramiek en textiel bij kwamen kijken.

De felle kleuren zijn een laag waar je even doorheen moet, waarna je steeds meer ontdekt

Die ontdekkingsreis met materialen raakt aan een centraal thema in Van Hoogenhuyzes oeuvre: het oversteken van grenzen. Dat bedoelt ze niet alleen in geografisch en cultureel opzicht, wat je mag verwachten van iemand die zoveel reist, maar ook tussen verschillende media en conventies binnen de kunst. Zijn haar muurkunstwerken nu wandkleden of schilderijen? Is die parasol eigenlijk hoofdzakelijk een sculptuur, een textielwerk of toch een gebruiksvoorwerp?

Universele strandbeeldtaal

Van Hoogenhuyze groeide op in de badplaats Scheveningen. Tijdens haar studies – eerst kunstgeschiedenis, daarna kunstacademie – werkte ze in de strandhoreca, wat zijn sporen achterliet in haar kunst. Het strand karakteriseert ze als een grensgebied tussen land en water, maar in figuurlijke zin vallen er ook grenzen weg. Mensen van allerlei rangen en standen, die elkaar normaliter niet zouden spreken, zitten in zwemkleding gebroederlijk naast elkaar op het terras, waarbij ze tijdelijk een deel van hun dagelijkse identiteit opgeven. De aantrekkingskracht van het strandleven schuilt er voor haar in dat het zoiets universeels heeft: zulke taferelen zie je op allerlei plaatsen in de wereld terug. Natuurlijk zijn er ook plaatselijke nuances, die haar aandacht trekken.

In veel van Van Hoogenhuyzes kunst zijn verwijzingen naar het strand en naar de zomer te vinden: stromend water, badkleding, voeten in teenslippers. Een tweetal schilderachtige textielwerken – Reading the same page twice en And everything in between (beide uit 2022) – roepen associaties op met beroemde schilderijen van Johannes Vermeer; over herkenbare beelden gesproken.

Van Hoogenhuyzes versies van Het melkmeisje en Brieflezend meisje bij het venster wijken op een aantal punten sterk af van hun voorbeelden: ze dragen bikini’s en hebben gezicht noch kapsel. Dat maakt ze anoniem, op de grens van abstract, wat het des te aanlokkelijker maakt om ze je eigen invulling mee te geven. Het is alsof je één plaatje uit een strip te zien krijgt, waar je vervolgens zelf het hele album omheen kunt denken.

In die strandthematiek heeft een schaalvergroting plaatsgevonden, zou je kunnen zeggen. Door haar verhuizing naar Lissabon is Van Hoogenhuyzes relatie ten opzichte van het strandleven verschoven en daarmee ook haar thematiek. Installaties als Seagulls sound the same everywhere (2021) zijn geënt op de manier waarop in mediterrane landen wasgoed op straat uitgehangen wordt. Dat vertaalde ze in draagconstructies met overlappende doeken; iets wat haar als toerist opviel tijdens reizen in onder meer Italië en Spanje.

Nu ze al langere tijd in Portugal verblijft, ziet Van Hoogenhuyze de strandcultuur niet zozeer meer als een dagje uit, maar als een aanzienlijk onderdeel van het dagelijks leven. Het strand sluimert nog wel in haar werk, vertelt ze, maar ze ziet er geen hoofdonderwerp meer in.

Van Hoogenhuyze is zich momenteel verder aan het ontwikkelen in een richting die ze karakteriseert als antropologisch. Ze verdiept zich in sprookjes, mythes en andere verhalen die zowel iets lokaals als iets universeels hebben. Metamorfoses zijn bijvoorbeeld een populair onderwerp, over de gehele wereld en door de eeuwen heen.

Bovendien komt ze door haar reizen in contact met mensen met allerlei verschillende achtergronden, waardoor ze een archief aan verhalen met zich meedraagt. Ze ziet haar voorstellingen daarom niet als fantasieën die uit het niets zijn ontstaan; eerder beschouwt ze zichzelf als iemand die bestaande verhalen doorgeeft.

Mythe of actualiteit?

Van Hoogenhuyze zegt nauwelijks in originaliteit te geloven, ook omdat de mensheid volgens haar vaak in herhaling valt. Een parasol met vlammen doet een paar maanden na Springboard bijvoorbeeld ontzettend denken aan de zware bosbranden op een toeristische bestemming als Tenerife, waar recent veel aandacht voor was. Maar stond de wereld de voorgaande zomers ook niet in de fik – is het metaforische vuur eigenlijk ooit gaan liggen? Van Hoogenhuyze wijst er verder op dat vlammen een wijdverspreid beeld zijn in allerlei mythologieën; onder meer voor een straf van de goden.

Dergelijke culturele overeenkomsten bieden een schat aan symbolen en beelden waaruit Van Hoogenhuyze kan putten. Om terug te komen op Queen of the white elephants: de duikende figuur blijkt Narcissus te zijn. Voordat ze zo’n mythologisch personage begint te tekenen, gaat ze op zoek naar eerdere kunstwerken waarop diegene figureert. Daar geeft ze haar eigen, hedendaagse draai aan, onder meer geïnspireerd door foto’s die ze tijdens haar reizen maakte.

Haar beeldtaal appelleert sterk aan het collectieve geheugen, al verschilt dat natuurlijk per cultuur. De Vermeer-verwijzingen worden sneller thuisgebracht in Nederland dan in Portugal. Dat heeft natuurlijk invloed op de gelaagdheid van de beleving: wanneer de een zich nog afvraagt waarom And everything in between hem zo bekend voorkomt, kan de ander al begonnen zijn met nadenken over de relatie met Het melkmeisje. Een wijdverspreide beeldtaal vindt Van Hoogenhuyze interessant, maar nóg boeiender vindt ze hoe (sub)culturen onderling verschillen. Dan blijken er zelfs binnen het ogenschijnlijk universele toch grenzen te bestaan – en die zijn er natuurlijk om overgestoken te worden.

Werk van Lisette van Hoogenhuyze is te zien in Gallery van Fanny Freytag (Amsterdam, t/m 2 december), en tijdens kunstbeurzen UNFAIR23 (Amsterdam) en PAM Amsterdam (beide van 16 t/m 19 november). Komend jaar volgen Rademakers Gallery (vanaf 14 februari, Amsterdam) en Art on Paper (6-19 maart, Amsterdam).