literatuur recensie

In ‘Verkeerd verbonden’ laat Laura van der Haar een wonderlijk harmonieuze kakofonie opklinken

Verkeerd verbonden is een ontdekkingstocht naar wat een boek kan zijn, barstend van de alledaagse beslommeringen, obscure feitjes en dingen die doorgaans onopgemerkt blijven. Die reis eindigt succesvol dankzij de toonvastheid, humor en inzichten over menselijke connecties van Laura van der Haar.

In haar zevende boek slaat Laura van der Haar (1982) na onder meer een dichtbundel, een paar romans en een historische titel een nieuwe weg in, niet enkel binnen haar eigen oeuvre, maar ook binnen de bekende literaire genres. Want onder welke noemer valt Verkeerd verbonden? Het is geen roman of essay, maar heeft wel kenmerken van beide, net als van een dagboek, blogpost of column. De korte stukken waaruit het boek bestaat, variëren van verslagen van belletjes met een klantenservice en het bezoek aan een oerbos in aanleg tot eindeloos scrollen door datingapp Tinder en een gedetailleerde beschrijving van hoe Amsterdam er in de loop der eeuwen uitzag. Wat een kakofonie van associaties, beelden en ideeën had kunnen zijn, wordt door Van der Haars toonvastheid juist een harmonieus, maar wel nog altijd overweldigend geheel.

Iedereen heeft wel zo’n collega, familielid of vriend die van alles een goed verhaal kan maken. Een eenvoudige anekdote over IKEA wordt plots vermakelijk en zelfs meeslepend, ook als die anekdote dagen of – zoals in Verkeerd verbonden – pagina’s na elkaar telkens weer wordt aangehaald. Het lijkt een moeiteloze vertelstijl die Laura van der Haar hier hanteert, maar juist die ogenschijnlijke moeiteloosheid wekt bewondering op. Zodra je wat dieper kijkt, ligt er veel onder verscholen.

Van der Haar houdt veel tegenstrijdigheden in balans. Verkeerd verbonden is zowel een erg persoonlijk inkijkje in haar leven – de ik-verteller “Laura” en de auteur lijken sterk samen te vallen – als een boek vol algemeen herkenbare ervaringen zoals verhuizen of op een eerste date gaan. Ze zoomt in op talloze details van wat ze om zich heen ziet én zet een verkenning in naar wat het betekent om als mensen met elkaar en in de wereld te bestaan, waarbij de focus vooral ligt op vergankelijkheid, mede vanwege Van der Haars achtergrond in de archeologie. Zulke overpeinzingen worden echter nooit zwaarmoedig dankzij haar fijne dosissen humor. Zo verheft Van der Haar verzuchtingen over de menselijke nietigheid tot absurde proporties wanneer ze maar blijft doorgaan over hoe wij “natuurlijk ook maar een splinter op het eindeloos lange houtsnipperpad van de geschiedenis [zijn], een komma in de zesentwintigdelige Winkler Prins-encyclopedie, een huismijt in een rol Leen Bakker-kantoorvloerbedekking”.

Van der Haar gaat uitgebreid in op alle grote en kleine dingen die ze tegenkomt en overdenkt. Alledaagse dingen zoals de boten die de Amsterdamse gracht schoonscheppen of het afval dat aan de straatkant gezet wordt worden bijzonder onder de blik van Van der Haar – zie ook de foto’s van veelal rommel op straat die in het boek staan. Zaken die normaal niet gezien worden – soms letterlijk, omdat ze zich onder onze voeten bevinden of op afgelegen plekken plaatsvinden, zoals de testplek voor het ontbindingsproces van varkens waar Van der Haar naar afreist – nemen een voorname plaats in.

Van der Haar doorspekt de meer anekdotische beschrijvingen van haar leven met allerlei feitjes en weetjes. Zo schrijft ze een Wikipedia-waardige uitweiding over de tugtupiet-steen terwijl ze wacht op de terugkomst uit Groenland van een geliefde die ze “de Professor” noemt. Zo leren we onder andere dat die steen “pas in de jaren zestig ontdekt werd en in Groenland ook wel tuktu genoemd wordt, rendierbloed”.

Er is zoveel aandacht voor kleine zaken die met zoveel precisie uitgewerkt worden dat de lezer bijna niet anders kan dan deel te nemen aan de verwondering voor alles wat zich eigenlijk altijd om ons heen bevindt. Dit soort momenten van verwondering zijn, net als de verkenning van de menselijke relatie tot de omgeving en de overpeinzingen over vergankelijkheid, doordrenkt met datzelfde gevoel voor humor. Dit is ook aanwezig tijdens een privéwandeling door een oerbos in aanleg in Beekbergen, wanneer het moment van ontzag voor dergelijke plekken zonder menselijke tussenkomst ruw verstoord wordt: Van der Haar probeert die ene losse Fruittella in haar zak stiekem op te eten, waarbij hij “plomp op de grond van het laatste oerbos van Nederland” valt, “het geometrische snoepje houdt monter stand”, ze krijgt het niet in de grond gestampt, kan het niet verbergen voor de boswachter. Zo wordt Van der Haars toon nooit sentimenteel, iets wat bij verwondering over de natuur of inzichten over vergankelijkheid en de plaats van de mens in de geschiedenis, toch snel kan gebeuren.

Door haar aandacht voor details ontstaat bij Van der Haar een gevoel van verbondenheid met de omgeving, maar niet zozeer met de personen in die omgeving, zoals de titel van het boek al suggereert. Van der Haar houdt lange monologen aan de lijn met een klantenservice, maar lijkt nergens te komen; er is enkel miscommunicatie. Deze tragikomische IKEA-anekdotes worden gespiegeld in het al even onbevredigende swipen op Tinder. Met de twee mannen die ze uiteindelijk langere tijd ziet – “de Fakir” en “de Professor” – ontglipt echte verbinding haar steeds.

Er is voortdurend contact, maar de manier waarop dat plaatsvindt – de manier waarop mensen verbonden zijn – blijkt een tegengesteld effect te hebben. Zo zien zij en de Fakir elkaar minder als ze in dezelfde stad zijn, maar hebben ze “extreem intiem contact” als hij in het buitenland zit. De telefoon lijkt verbinding makkelijker te maken, maar staat niet gelijk aan echte connectie in het dagelijks leven. Ook in zulke verbindingen schemert de vergankelijkheid door, zoals wanneer Van der Haar haar contactenlijst opschoont en bijna geen van de namen herkent, of een weggegooide stapel ansichtkaarten naast de papierbak vindt – allemaal berichten waar de ontvanger zich van heeft ontdaan.

In Van der Haars monologen tegen de klantenservicemedewerker en haar overdenkingen over haar verhouding met de twee mannen – en daardoor ook over de tijd die ze niet met haar dochter heeft gespendeerd – wordt de lezer aangemoedigd met Van der Haar mee te denken over wat dan wél verbintenis is, hoe je dan wél met iemand samen wil en kan zijn. Hoe je als mens ruimte inneemt tussen al het andere waar het leven in Verkeerd verbonden vol mee zit, al die humor, niet geleverde keukens, frustratie, eindeloos googelbare feitjes, verwondering, aardlagen, teleurstelling, Tinderdates enzovoort – kortom, hoe je je ertoe verhoudt en je je er wel of niet mee verbonden voelt.

Laura van der Haar, Verkeerd verbonden, De Bezige Bij, Amsterdam, 2025, 228 p.

• boekrecensie
• Laura van der Haar