Kongokorset van Herlinde Leyssens is het verhaal van een sterke, rebelse, naar avontuur hunkerende vrouw, die zich niet laat stoppen.

Met de heropening van het volledig vernieuwde AfricaMuseum in Tervuren en de bejubelde Canvas-reeks Kinderen van de kolonie, is de belangstelling voor Congo in Vlaanderen helemaal terug. De tv-reeks poogt een ander beeld te schetsen van het leven in de voormalige Belgische kolonie, en ook het vernieuwde museum pretendeert op een andere, meer genuanceerde manier de geschiedenis te presenteren. Volgens de ene bezoeker is dat al beter gelukt dan de andere.

Ook Kongokorset laat een ander licht schijnen op de koloniale geschiedenis. In haar rijkelijk met historische details gestoffeerde debuut brengt Herlinde Leyssens (1968) het verhaal van Gabrielle Deman, de eerste vrouw die aan het begin van de twintigste eeuw het toenmalige Congo-Vrijstraat doorkruist, uiteraard aan de zijde van haar echtgenoot, legercommandant Albert Sillye.

Geen brave echtgenote

Die ‘uiteraard’ in de vorige zin zou Gabrielle ‘Gaby’ Deman zeker hebben gestoord, want de dochter van de Brusselse drukker Edmond ‘Pérou’ Deman is al op jonge leeftijd een vrijgevochten, zelfstandige vrouw. Vader Deman heeft zich gespecialiseerd in kunstboeken en poëziebundels. Kunstenaars en dichters als Emile Verhaeren (Demans beste vriend), Stéphane Mallarmé, Iwan Gilkin, Maurice Maeterlinck, Léon Spilliaert en Gustave Kahn zijn er kind aan huis.

Gabrielle groeit op tussen die kunstenaars en de geurige ruggen van leer en karton. Ze kijkt ieder jaar reikhalzend uit naar de nieuwe roman van de avontuurlijke Jules Verne. Ze wil als een van de eerste vrouwen natuurwetenschappen studeren aan de universiteit, maar wordt er niet geaccepteerd. Ze gaat werken in het leeskabinet van haar vader, een soort privébibliotheek die La Lecture Universelle heet. Het is daar dat in de zomer van 1899 Albert Sillye in zijn oogverblindende legeruniform komt binnengewandeld.

Gabrielle is zeker gecharmeerd door de commandant, maar ze ziet in hem toch vooral een mogelijkheid om haar droom waar te maken: zelf naar Congo reizen. Tot het zover is, schrijft ze drie jaar lang brieven naar haar verloofde die voor een tweede keer in Afrika is, en reist ze naar Frankrijk en Engeland om zich voor te bereiden op haar koloniale leven.

Ze leert fotograferen en is van plan om de fauna en flora van Congo-Vrijstraat vast te leggen, en de beelden met ooggetuigenverslagen naar het thuisland te sturen. Want zomaar de brave echtgenote spelen, daar heeft Gabrielle geen zin in.

[Tekst gaat verder onder de video]

Vermakelijk en scherp

Kongokorset is het verhaal van een sterke, rebelse, naar avontuur hunkerende vrouw, die zich niet laat stoppen. Niet door haar familie, niet door haar man. Leyssens zet een slimme vrouw neer, die zich volop vragen stelt bij het racisme en seksisme dat welig tiert, en die zich niet met een kluitje in het riet laat sturen.

Herlinde Leyssens

Gabrielle zoekt niet altijd de confrontatie op, zeker niet met haar man, maar ze denkt er wel het hare van. Dat is soms vermakelijk, en vaak scherp. Ondertussen geeft niet alleen de brousse haar geheimen prijs, maar worden ook de geheimen van zowel Albert als Gabrielle ontsluierd.

Leyssens baseerde zich voor haar roman deels op waargebeurde feiten, en de personages in haar boek hebben echt bestaan. Ze liet haar verbeelding los op de brieven, foto’s en het andere bronnenmateriaal dat ze over de familie Deman kon vinden, onder andere in het AfricaMuseum.

Dat maakt van haar boek ook een tijdsdocument over de eeuwwisseling in Brussel en de periode toen Congo nog het persoonlijke bezit was van de Belgische koning Leopold II.

Herlinde Leyssens, Kongokorset, Vrijdag, Antwerpen, 2018, 424 p.