kunst recensie

Humor is een overlevingsstrategie in Alaa Shehada’s theaterstuk The horse of Jenin

De Palestijnse theatermaker, acteur en comedian Alaa Shehada brengt met The horse of Jenin een hoopvolle voorstelling naar het TheaterFestival, samengesteld uit zijn herinneringen aan een paard. Het is niet zomaar een paard: de reusachtige sculptuur, opgesteld in Shehada’s geboortestad Jenin, wordt vernietigd door de Israëlische bezetter. Maar de geest ervan – vrijheid, verzet en veerkracht – komt steeds opnieuw tot leven. 

Op het podium branden ledlichten in de kleuren van de Palestijnse vlag. De lampen boven het publiek weigeren te doven, waardoor toeschouwers al vanaf de eerste minuut deelgenoot worden van Alaa Shehada’s verhaal. Is dit een voorstelling? Of een stand-upshow: een komedie die de acteur ooit opvoerde in Jenin, een stad op de Westelijke Jordaanoever, waar familie en buren ooit lachten om elke beweging, elke blik? En wij, in Gent, ver weg van Jenin en midden in een tijd van tragedie, terreur en genocide – wij lachen ook. Om de kwetsbare, persoonlijke toon bijvoorbeeld, waarmee Shehada opent: “Het is 1991, ik kom ter wereld en ik weeg vier kilo.”

De jaren verstrijken, de sculptuur van een paard verschijnt in het leven van de jonge Alaa. “The German artist” die het kunstproject leidt krijgt geen naam: zonder biografie blijft hij, een neutrale drager van inspiratie. Zijn sculptuur wordt een speelplek waar Shehada’s eerste afspraakje en eerste kus plaatsvinden. Maar ze wordt ook een symbool voor de vrijheid. Hoe kan een kunstwerk zo krachtig zijn dat het moet worden vernietigd?

In zijn verhaal verweeft Shehada autobiografie en collectieve geschiedenis. We ontmoeten Jessica, een Amerikaanse theaterdocente die selfies maakt in het Palestijnse Freedom Theatre en beweert: “Oppressie is een gemoedstoestand”. We horen Ahmed, Alaa’s jeugdvriend, die later onder geweervuur omkomt. We zien de journalist die de jonge Ahmed vraagt of hij onder het puin naar lichamen zoekt. “Nee,” antwoordt Ahmed, “ik zoek naar een PlayStation.” Het is die balans tussen lach en traan die Shehada meesterlijk hanteert: humor als overlevingsstrategie.

Dan verschijnen de maskers. Aardse maskers die doen denken aan kleigezichten uit het Midden-Oosten. Ze lijken oud en tijdloos, maar ze zijn springlevend in hun expressie: lachend, ademend, een bezielde pantomime. Shehada gebruikt ze om in zijn personages te kruipen en speelt ermee in commedia dell’arte-stijl. Zo verschijnt grootvader, die hem ooit zijn eerste paard(je) gaf. Daar is de burgemeester van Jenin, ijdel en komisch tegelijk. En Ahmed, altijd weer rennend, verlangend. Shehada creëert een gelaagd beeld, als stereofoto’s die samen diepte vormen. Herinnering wordt tastbaar, thuis voelbaar. Maar intussen toont Shehada wat verloren ging.

Zijn droom is uitgekomen – hij werd acteur, speelt nu in Europa – maar de prijs is een verloren thuis. Toch blijft de herinnering. Aan het paard dat werd gesloopt. Aan de geest die niet brak, al had hij kunnen breken.

Een Oekraïense vriend zei ooit: “Iedereen is apolitiek, tot de bom in je tuin valt.” Ook in Gent horen we de sirenes en schoten via de geluidsband. Het absurde dringt zich op: hoe kunnen wij hier zitten, veilig, en toch getuige zijn van dezelfde echo’s?

Is oppressie slechts een gemoedstoestand? De machtigen hebben niet alleen gedachten, maar ook handen: de grijper van de bulldozer die het paard heeft weggesleept.

En toch blijft Het Paard van Jenin bestaan. Van festival tot festival, van publiek tot publiek. Het wordt telkens opnieuw geboren. Dat kan niemand ooit afnemen van Alaa Shehada.

Gezien tijdens Het TheaterFestival op 3 september in Kunstencentrum VIERNULVIER. Deze recensie is geschreven in het kader van De Mediakaravaan, het talentontwikkelingstraject van de lage landen, dat deel uitmaakt van de samenwerking met de Brakke Grond en deBuren. Met dank aan het TheaterFestival en Explore the North voor hun gastvrijheid en omkadering.

• Alaa Shehada
• Theaterfestival