de franse nederlanden, samenleving

Het Bakkerijmuseum in Veurne toont hoe bijzonder ons dagelijks brood is

Niets is zo gewoon als brood, toch? Zeker, maar het is ook grensoverschrijdend erfgoed volgens het Bakkerijmuseum in Veurne. In 2024 onderging dat een grondige renovatie, en onlangs bereikte het een nieuwe mijlpaal: Vlaanderen erkent de broodcultuur als immaterieel erfgoed. Genoeg reden om even rond te neuzen in Veurne voor onze Passage-reeks.

Misschien heb je het Bakkerijmuseum in Veurne in het verleden wel al eens bezocht. Toch is het absoluut de moeite waard om terug te keren, zozeer is alles er veranderd. De stad Veurne nam het beheer over van de voormalige vzw, en hoewel brood uiteraard nog altijd het centrale thema is, is het museum sinds begin 2024 – na een jaar werkzaamheden – volledig hertekend.

Twee gloednieuwe gebouwen zijn verrezen. Daar is nu het onthaal ondergebracht en worden er workshops georganiseerd rond een traditionele houtoven. De eigenlijke tentoonstelling is verhuisd naar één van de oorspronkelijke gebouwen. In twee andere historische panden van deze zeventiende-eeuwse hoevesite zijn de administratieve ruimtes ondergebracht. En tenslotte is er ook een leuk café waar onder meer huisgemaakte taarten geserveerd worden.

Buiten staan er prachtige perenbomen die extra visuele charme geen aan deze idyllische plek. Ze doen vergeten, of toch bijna, dat we ons hier op een druk kruispunt bevinden. Het terrein van dit voormalige hospitaal voor weduwen en behoeftigen, opgericht in de veertiende eeuw maar verwoest tijdens de Beeldenstorm, ligt tussen de afrit van de autosnelweg en de N8 Ieper-Veurne.

Wat schuilt er achter de deur?

De grondige herinrichting van de site was een uitgelezen gelegenheid om ook voor een inhoudelijke verjongingskuur te gaan. Het Bakkerijmuseum is vierentwintigduizend objecten rijk, waarvan negentig procent in het depot bewaard wordt. De museografie en de gebruikservaring zijn helemaal herdacht. Video’s, geluidsfragmenten en tactiele installaties geven een intelligente meerwaarde aan de objecten en gebruiksvoorwerpen, zonder dat het digitale aspect daarbij de overhand krijgt.

“Het vorige concept was er vooral op gericht om het publiek een grote verzameling voorwerpen te laten zien. Nu hebben we een heel ander idee voor ogen. We willen dat het museum voor iedereen een belevenis is”, zegt Ria Breyne, één van de gidsen van het museum.

Een opvallend museografisch element zijn de deuren in mat glas die de verschillende ruimtes van elkaar scheiden. Ze lijken zo uit een ander tijdperk te komen. “Zoals in de bakkerijen van vroeger. Je ging brood halen en zag achter zo’n glazen deur vage schimmen bewegen. Je vroeg je af wat er zich daar afspeelde. Dat gevoel van mysterie wilden we opnieuw oproepen.”

Twee grote thema’s worden uitgediept. Op de begane grond staat brood centraal. De productie ervan wordt geïllustreerd aan de hand van machines en werktuigen waarvan sommige nog volledig functioneel zijn. Kasregisters, bakvormen, kneedmachines, rijskasten… Je duikt in het dagelijkse leven van de bakker en de evolutie van zijn ambacht, de opkomst van de patisserie en chocolaterie. Voor de speculaasmallen is er altijd veel enthousiasme.

Boven ligt de focus eerder op de verbanden tussen brood en politiek, oorlog, religie of feestcultuur. Je ziet er bijvoorbeeld papieren broodzakken met stripfiguren zoals de Smurfen of affiches met gereglementeerde broodprijzen (tot begin de jaren 1990). Een bijzondere blikvanger hier zijn de gebreide meelzakken uit de Eerste Wereldoorlog, bedoeld voor liefdadigheidsverkoop. Ze zijn een erfenis van het bakkersgilde van weleer. “Het idee is om de verschillende evoluties ook te verklaren en uit te leggen waarom bakkers bijvoorbeeld zijn overgestapt op het maken van gebak. Of waarom ze het snijden van het brood aanrekenen aan de klant, enzovoort.”

Je kan het museum vrij bezoeken, maar het loont zeker de moeite om te kiezen voor een rondleiding. Zo krijg je ook uitleg bij enkele opmerkelijke kunstwerken die verband houden met de productie en consumptie van brood: glas-in-loodramen van Frans Van Immerseel, een naturalistische tekening van Léon Frédéric, een schilderij van Jean-Baptiste Hongenae en meer.

Ook voor Franse bezoekers

Het opzet is geslaagd, dat lijdt geen twijfel. Het is een waar genoegen om enerzijds alledaagse objecten te (her)ontdekken en anderzijds ondergedompeld te worden in de kunst en de geschiedenis van brood in al zijn facetten. Het Bakkerijmuseum beschikt naar verluidt over de grootste en meest diverse verzameling van België, met dank aan aan Walter Plaetinck. Deze bakkerszoon was werkzaam bij het bedrijf Puratos, een leverancier van grondstoffen voor de bakkerijsector.

In de jaren 1970, toen ambachtelijke bakkers het steeds moeilijker kregen door de opkomst van supermarkten en veranderende levensstijlen, moesten velen de deuren sluiten. Walter Plaetinck begon toen her en der bakkerijattributen te verzamelen en legde zo de basis van de collectie die sinds 1985 aan het publiek wordt getoond.

Met zijn specifieke aanpak en zijn grensoverstijgende verhaal over brood verdient dit museum beslist meer bekendheid – zeker aangezien alle informatie zorgvuldig vertaald is. “We merken trouwens dat er zich onder onze vierentwintigduizend jaarlijkse bezoekers steeds meer Fransen bevinden”, vertelt Ria Breyne, en ze brengt even in herinnering dat de grens zich op een luttele tien kilometer bevindt. De recente erkenning van brood als immaterieel erfgoed van Vlaanderen zal de bekendheid van het Bakkerijmuseum wellicht nog verder vergroten. Het initiatief voor die erkenning kwam van het museum in Veurne, dat organisaties en liefhebbers samenbracht. De ultieme droom is een plaats op de UNESCO Werelderfgoedlijst, de eerstvolgende stap is een erkenning op Belgisch niveau. De eerste contacten zijn daarvoor al gelegd.

Het Bakkerijmuseum

• bakkerij
• Bakkerijmuseum
• brood
• immaterieel erfgoed
• Veurne