kunst

Golven van verandering: kunst en wetenschap vloeien samen in Leuven

Voor haar zeshonderdjarige bestaan vroeg de KU Leuven aan Belgische en internationale kunstenaars en dichters om zich samen met wetenschappers te buigen over thema’s als klimaat, zorg en onderwijs. Het resultaat is de kunstroute And So, Change Comes in Waves, met zestien gedichten en kunstwerken die verspreid staan in de stad. Ze laten zien hoe kunst en wetenschap elkaar verrassend vaak kruisen. 

Tussen de moderne torens en het 16^de-eeuwse Kasteel van Arenberg op de wetenschapscampus van KU Leuven staat al enkele maanden een stalen constructie. Gekromde rasters wervelen rond elkaar als een rechtopstaande golf. Het is de Dwaaltuin van Gijs Van Vaerenbergh. Het ontwerpersduo verkent de grens tussen kunst en architectuur, en duikt daarbij vaak in de geschiedenis van de omgeving. Voor dit ontwerp keek het naar de doolhoftrend bij 18^de-eeuwse kasteeltuinen. Omdat het Park van Arenberg nog geen doolhof had, besloot het er een te voorzien met een gebogen structuur, die vormen uit de natuur nabootst. Op het raster zullen 91 soorten klimplanten groeien, die samen met experten van Plantentuin Meise, UGent en KU Leuven Plant Institute geselecteerd werden. Zo groeit het doolhof elk jaar meer toe en zal de natuur de architectuur overnemen.

Het doolhof laat je dwalen, zoeken en – hopelijk – de weg vinden, net als wetenschappers. Het symbolische werk is dan ook de aansteker van een bredere kunst- en wetenschapsroute in Leuven, die op 17 mei 2025 geopend werd. ‘Bij elke mijlpaal van de universiteit is het de traditie om een kunstwerk te schenken aan de stad’, legt rector Luc Sels uit. ‘Het 600-jarig bestaan vroeg om een uitzonderlijk cadeau: acht beeldende kunstwerken en acht gedichten, die ontstonden uit de dialoog met wetenschappers en die verspreid staan over de stad. Naast de complementaire verschillen is er namelijk een groot snijvlak tussen kunst en wetenschap. Beide zijn bezield door een grote passie, hebben verbeeldingskracht nodig en geven hoop aan de samenleving.’

Dialoog

Het project ‘600 jaar KU Leuven’ startte vanuit de vraag: welke rol speelt de universiteit in de maatschappij en welke vorm neemt die aan in de toekomst? ‘Als kennis- en onderwijsinstelling wilden we kunstenaars betrekken omdat zij een knowhow hebben waar we veel van kunnen leren’, vertelt kunst- en cultuurfilosoof en curator Stéphane Symons. ‘Dat begon enkele jaren geleden toen we naar de faculteiten stapten om te kijken waar zij zich momenteel over buigen. Daar hebben we zeven interdisciplinaire thema’s uit gedistilleerd, waarrond we werkgroepen hebben opgezet van wetenschappers en telkens één beeldend kunstenaar en één dichter. Uit elke werkgroep kwam een gedicht en een sculptuur voort, die dus voor én samen met de universiteit gemaakt zijn.’

Van een sculptuur in de vorm van een uraniumkristal van Sammy Baloji tot een aartsengel van Berlinde De Bruyckere: de kunstenaars en dichters gebruikten hun verbeeldingskracht om na te denken over de kennis die reeds naar boven kwam, welke hiaten er nog zijn, wie al dan niet toegang heeft tot deze informatie, en waar de grenzen liggen van het weten. De werken staan bovendien op locaties die een belangrijke rol spelen voor de universiteit, zoals het Van Dalecollege, waar minder gegoede studenten vroeger onderdak kregen, of het Erasmushuis van de Faculteit Letteren.

De New Yorkse kunstenaar Yu Ji kreeg de opdracht om een werk te maken in de Kruidtuin, die ooit aangelegd werd om geneeskrachtige planten te kweken. Haar werk focust op het menselijk lichaam en hoe we lichamen vormen of vervormen op basis van herinneringen. De link naar de hedendaagse geneeskunde en de maakbaarheid van de mens is snel gelegd. Tegenwoordig kunnen we immers beperkingen en ziekten genezen en voorkomen, maar waar ligt de ethische grens in die zoektocht naar perfectie? Yu Ji toont dat het verschil tussen een gekloond lichaam en een gebeeldhouwd lichaam niet groot is. Ze maakte een gebroken, onvolledige figuur uit steen, die is opgebouwd uit delen van verschillende lichamen (het onderlichaam van haar zoon, de borstkas van een volwassen man), met verwisselende schouders en zonder armen of hoofd.

Ook bioloog en schrijver Pieter Van de Walle dacht na over het thema Makeable Human. Op een hoge pilaar bij de ingang van Campus Groep T lees je zijn gedicht ‘Zachte machines’, dat gaat over hoe mens en machine steeds meer samensmelten. Technologische innovaties geven ons nieuwe mogelijkheden en zorgen ervoor dat we ons lichaam willen verbeteren, maar het risico bestaat dat we daardoor zelf machines worden. ‘Komt zo’n ‘perfecte’ mens ons zelfbeeld en de zorg voor elkaar wel ten goede?’, vraagt hij zich af.

Cocreatie

Op de route laten een gedicht en een beeldend kunstwerk je telkens op een andere manier over eenzelfde thema nadenken. ‘Makeable Human’ bijvoorbeeld, maar ook ‘Resilience’, ‘University & Universitality’ en ‘Poetics of Not Knowing’. Omdat de kunstenaars in gesprek gingen met wetenschappers uit allerhande faculteiten selecteerden curatoren Heidi Ballet, Maud Vanhauwaert en Lien Craps bewust artiesten die al een ervaring hadden met werken in de publieke ruimte en/of een affiniteit met wetenschap. ‘De kunstwerken kwamen tot stand via verschillende vormen van dialoog’, legt Symons uit. ‘Ofwel vertrokken we vanuit een kunstwerk uit een bestaande reeks, waar wetenschappers nieuwe lagen aan toevoegden. Soms gebeurde de uitvoering samen, zoals de Dwaaltuin in overleg met biologen. Het kon ook dat wetenschappers mee nadachten over het ontwerp van een werk, zoals de tegels in het kunstwerk van Elif Erkan. Of de kunstenaar werd vooraf gevoed door de expertise van een wetenschapper en ging daar vervolgens mee aan de slag.’

Dat laatste was het geval voor Clara Spilliaert, die in gesprek ging met een cardioloog over het thema Medicine for all. Ze vroeg zich af wat het gevolg is van het feit dat geneeskunde lang gebaseerd is op witte mannen. In haar werk Listen Well bekritiseert ze die eenzijdige blik en het gebrek aan kennis over het vrouwelijke hart. Nog steeds worden hart- en vaatziekten bij vrouwen namelijk te laat ontdekt omdat er minder onderzoek naar vrouwen gedaan wordt en hun symptomen anders zijn. De installatie bestaat uit bronzen reliëfsculpturen, die geënt zijn op vier waterputten in het Groot Begijnhof. Ze baseerde het rooster op een scan van de vrouwelijke borststreek, maar koppelt die ook aan de meidoorn, een kruid dat goed is voor de bloedsomloop én dat je in het Begijnhof vindt.

Dichter Dominique De Groen trok voor het thema Knowledge Owned & Owed dan weer naar het departement Aard- en Omgevingswetenschappen. In de vitrinekasten zag ze schatten uit koloniale tijden – kennis die voortkomt uit onderdrukking. Bovendien is kennis nog steeds vaak verbonden aan macht en wordt die niet vrij gedeeld met iedereen. In het gedicht Zeldzame aarde stelt ze dan ook de vraag: Waar komt onze kennis vandaan en aan wie behoort die toe?

Zuilen en bruggen

De Groens gedicht verschijnt en verandert in een lichtzuil, waarbij woorden als grondstoffen uit de aarde worden getrokken. Af en toe kunnen voorbijgangers zo een nieuw fragment oppikken. Voor poëziecurator Maud Vanhauwaert was het belangrijk dat de gedichten niet zomaar op de muur zouden plakken, maar een creatieve vorm aannemen. Daarvoor ging ze te rade bij vormgever Jelle Jespers. ‘We wilden de tekst tot leven brengen in een nieuwe context en laten samenwerken met de bestaande architectuur, om de aandacht te vestigen op de omgeving’, zegt ze. ‘Dat is wat poëzie doet: het laat je met nieuwe ogen kijken naar wat er al is.’

Het slot van de route is een gedicht van Maud Vanhauwaert zelf: ‘Het is het’, over de slingerende zoektocht van wetenschappers tot aan een eurekamoment. Om die bochten en omwegen tastbaar te maken is het gedicht verspreid over vier bruggen op het parcours. De laatste versregels staan op het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte: ‘Het is jezelf in iets kunnen verliezen, om te vinden. En misschien zoek je niet zozeer om te vinden, maar vooral om jezelf – al is het maar heel even – door het gezochte gevonden te weten.’

Het is een passend slot van een route die je op een unieke manier laat kijken naar de raakvlakken tussen kunst en wetenschap. De wandeling zet je aan het denken over de grote vragen van onze tijd en laat zien hoe creativiteit en onderzoek hand in hand gaan. Bovenal toont het ook de schoonheid van het zoeken zelf, en hoe dat ons als mens kan verrijken.

De wandeling van 5,5 kilometer is gratis toegankelijk en geschikt om te voet of per fiets af te leggen. Via de app KU Leuven Walking Tours kun je het volledige traject of thematische deellussen volgen. Elke derde zaterdag en eerste zondag van de maand worden er rondleidingen georganiseerd. 

Meer info: www.kuleuven.be/600jaar/programma/praktische-info 

• Beeldende kunst
• KU Leuven
• poëzie
• wetenschap