In de nieuwe reeks ‘Passage’ verkent journalist Nicolas Montard de cultuurhuizen aan weerskanten van de Frans-Belgische grens en onderzoekt hij welke rol zij spelen in de grensoverschrijdende samenwerking. Voor de eerste aflevering trekt hij naar het FRAC in Duinkerke, een verrassende site waar een internationale hedendaagse kunstcollectie is ondergebracht.

Het zijn twee identieke gebouwen van 35 meter hoog. Een overdekte straat in het verlengde van een loopbrug buiten verbindt beide met elkaar. Het linkergebouw heeft geen verdiepingen, wat het immense volume accentueert van deze nagenoeg lege ruimte van 75 meter lang en 25 meter breed. De afmetingen hebben alles te maken met de vroegere functie van het gebouw: AP2, het atelier de préfabrication nummer 2 uit 1949, is het laatste overblijfsel van de scheepswerven van Duinkerke die in 1987 de deuren sloten.

Het hedendaagse rechtergebouw telt dan weer vijf niveaus. Het werd ingehuldigd in 2013 en herbergt de kunst- en designcollectie van het FRAC, het Fonds Régional d'Art Contemporain Grand Large-Hauts-de-France. Deze architecturale parel is een creatie van Lacaton & Vassal, een bureau dat in 2021 de Pritzkerprijs kreeg, zowat de Nobelprijs voor architectuur. “De architecten wilden het verleden van het oude werfgebouw levendig houden en kwamen op het idee om er een uitbreiding voor te creëren”, zegt Keren Detton, directrice van het FRAC. Sindsdien is het FRAC niet alleen bekend om zijn collectie, maar ook om zijn architectuur.

Het FRAC Grand Large-Hauts-de-France bevindt zich dus in een prachtige setting. Maar dat niet alleen. Het museum bezit vandaag ook een rijke collectie. Die is recent opgebouwd... van nul. De FRAC's zijn specifiek Franse cultuurorganen. Ze werden veertig jaar geleden in het leven geroepen om elke regio autonoom haar eigen collectie hedendaagse kunst te laten opbouwen. Dat was een beslissing van de Franse staat. Over het hele land werden daarom drieëntwintig FRAC's opgericht. “Elke regio gaf een bepaald bedrag voor de aankopen, en de staat verdubbelde dat bedrag.”

2.000 werken, een designsectie die kan tellen

Op die manier werd een collectie aangelegd die aanvankelijk dus geen onderkomen had. Ondertussen bezit FRAC Grand Large-Hauts-de-France ongeveer 2.000 stukken, op basis van enkele tientallen aanwinsten of schenkingen per jaar. Het zijn schilderijen, tekeningen, foto's en (digitale) installaties. De hedendaagse kunst wordt weerspiegeld in al haar verscheidenheid, met ook een zeer bewuste keuze voor design. Deze oriëntering is eigen aan de Hauts-de-France en is hier veel meer uitgesproken dan in andere regio's. “Wij hebben een specifieke aankooplijn rond design”, legt Keren Detton uit. “Daarbij hanteren we een kritische dimensie die aansluit bij actuele maatschappelijke thema's. Onze aanpak is doelgericht. We kunnen onmogelijk de hele designgeschiedenis weerspiegelen, maar richten ons op geëngageerd design, met bijvoorbeeld werken van Gaetano Pesce, Marlène Huissoud, Konstantin Grcic...” De collectie ligt verspreid over de vijf verdiepingen van het gebouw, met het hoogtepunt op het vijfde: hier ontdek je een prachtig uitzicht op Malo-les-Bains en de zee... met op de achtergrond België.

Van nature grensoverschrijdend

België? Inderdaad, laten we het eens over België hebben. Hoe past het FRAC, op ongeveer vijftien kilometer van de Frans-Belgische grens, in een grensoverschrijdende aanpak? “We hebben institutionele samenwerkingsverbanden”, zegt Keren Detton. “In 2022 hebben we bijvoorbeeld objecten uit de collectie van het Design Museum Gent tentoongesteld. Zoiets gebeurt binnen de lopende samenwerkingen rond onze respectieve collecties, of in het kader van parallel georganiseerde lezingen om uitwisselingen en publieksverkeer over de grenzen heen aan te moedigen. Verder werkten we ook al samen met de Veurnse kunstgalerij Emergent. Samen met deze galerie stelde het FRAC werken van kunstenaar Nicolas Deshayes tentoon. Vanuit Duinkerke zorgden we toen voor een pendeldienst naar België.”

“Voor de komende Art & Industry-triënnale, in juni 2023, werkten we samen met twee onafhankelijke curatoren, Anna Colin en Camille Richert. Beiden werden tijdens hun prospectiereizen ook ontvangen in de Waalse en Vlaamse cultuurhuizen. Opnieuw een voorbeeld van onze bijzondere band met België. Het FRAC heeft ook een cultureel samenwerkingsnetwerk met de triënnale van Brugge. “In dat verband hebben we aan weerskanten van de grens events georganiseerd over kunst in de openbare ruimte. Er werden verkenningsreizen gemaakt naar Roubaix, Duinkerke, Brugge en Antwerpen... Dankzij dit soort toenaderingsinitiatieven organiseren we volgend jaar een internationaal seminarie met medewerking van de triënnales van Brugge, Beaufort en hopelijk ook Kortrijk. Het zal de gelegenheid zijn om onze artistieke dynamiek en uitstraling in de verf te zetten.”

Ook het werk van Laure Prouvost is een mooi voorbeeld van de manier waarop wordt ingezet op een gebied dat over de grenzen heen reikt. Toen ze in 2021 voor de Beaufort-triënnale in De Panne werd uitgenodigd, maakte Prouvost voor die gelegenheid een werk. Ondertussen heeft de Stedelijke Gemeenschap Duinkerke daar een tegenhanger van besteld. De nieuwe realisatie zal permanent op de dijk van Malo-les-Bains worden geïnstalleerd, in samenhang met de Triënnale Art & Industry, mede sponsord door het FRAC Grand-Large en het LAAC-museum.

Nederlands leren

In de internationale aankoopcommissie van het FRAC zetelen ook twee Belgen: Evelien Bracke van het Design Museum in Gent en Catherine de Zegher, kunsthistorica en onafhankelijk curator uit Kortrijk. Zij bepalen mee de evolutie van de collecties. Niet onbelangrijk als je weet dat de Belgen 15 procent vertegenwoordigen van de 20.000 tot 25.000 jaarlijkse bezoekers. Vandaar ook de inspanningen die worden geleverd om de zaalteksten en andere tools naar het Nederlands te vertalen, en het FRAC-personeel een taalopleiding te laten volgen.

Bewijs ten over: grensoverschrijdende activiteiten zitten duidelijk in het DNA van deze instelling die “een centrale rol speelt in de contacten en het bezoekersverkeer over de landsgrenzen heen. Op basis van onze collectie bouwen wij samenwerkingsverbanden op tussen kunstenaars, verenigingen, coöperatieven, musea en gemeenten... en dat gebeurt zowel op zeer lokale als op Europese en internationale schaal.”

Website FRAC Duinkerke