Voor alles een onderzoeker

Bij het grote publiek is Charlotte Caspers bekend van het televisieprogramma Het geheim van de meester (AVROTROS), waarvoor ze beroemde schilderijen reconstrueerde. Die werken zijn nog tot 10 juni 2019 te zien in Museum MORE (Gorssel). Maar Caspers creëert ook eigen werk, waarin ze een voorkeur voor bladgoud en historische materialen aan de dag legt. In Museum Kranenburgh (Bergen) houdt deze onderzoekende kunstenaar nog tot 5 mei 2019 open atelier onder de naam Studio Charlotte. Ze denkt, voelt en maakt in een voortdurende maalstroom waarbij alles elkaar ondersteunt, bevraagt en uitdaagt.

Wat voor werk maak je als je schildertechnisch alles kunt, alle denkbare technieken beheerst en beschikt over een vracht aan kunsthistorische bagage en deskundigheid als restaurator? In het geval van Charlotte Caspers (Gent, 1979) zijn dat verstilde landschappen, portretten van bomen als de gingko en de berk, en schildergenieke vogels. Caspers schildert ze vaak op oude dragers (historisch papier, een stuk van een oude kerkbank) en met een medium als eitempera.

Onder de titel Studio Charlotte treedt Charlotte Caspers met haar werk naar buiten in Museum Kranenburgh in het Noord-Hollandse kunstenaarsdorp Bergen, waar ze woont en werkt. Maar Caspers schildert niet alleen figuratief. Zij aan zij met haar natuurimpressies construeert ze – op het eerste gezicht – volledig abstracte werken. Tegelijk weerspiegelen haar composities met kleine paneeltjes van beschilderd hout de kleuren die in een figuratief werk voorkomen, of die in weidsere zin de omgeving vangen.

De sfeer van een landschap in zijn essentie: De kleuren van de herfst (2017), met bijvoorbeeld gele oker en groene aarde. Ook zijn er paneeltjes met bladgoud bekleed. Goud speelt een belangrijker rol in andere abstracte werken, waarin ze ponst. De contour van een boom in ijle, maar met vaste hand geplaatste stippellijnen.

In de oudbouw – een fraaie villa – van Museum Kranenburgh wordt de suggestie van haar atelier opgeroepen. De expositie heet niet voor niets Studio Charlotte. Bij een atelier – zeker van een schilder – denk je doorgaans aan geknoeide verf, slordig gestapelde of tegen elkaar aangezette werken, kortom een artistieke rommeligheid. Het atelier van Caspers is opgeruimd, geordend. Ze maakt met potlood aantekeningen. Niet alleen in haar schetsboeken, ook op de muren. Dat nu is in de museumzalen te zien. Met vlotte hand is er samenhang gebracht tussen werken die voor de buitenstaander weinig gemeen hebben. Hier en daar een pijl en woorden, zo weinig mogelijk.

Hoofd, hart en handen

Om nog wat meer de suggestie van haar werkomgeving op te wekken – van een echte reconstructie is deze keer geen sprake – zijn er in een zaaltje flesjes met pigmenten opgesteld, is een vitrine gevuld met onder andere brokken krijt (te gebruiken voor de grondering), malachiet (te vermalen als pigment) en grafiet (grondstof voor potloden), hangt er een geschilderde trompetvogel met allerhande veren van vogels als de pauw en gaai, zien we een (lederen) kijkvenster “zoals gebruikt door Dürer en Van Gogh” om mooie perspectieven te vangen, en staat er een zelf te bedienen microscoop: Caspers is voor alles een onderzoeker. Onderzoekend kunstenaar in deze hoedanigheid. En ze etaleert hier een educatieve inslag.

Hoofd, hart en handen vormen de trits die veel basisscholen als uitgangspunt gebruiken bij het onderwijs. Het is een beeld dat onherroepelijk opdoemt bij kunstenaar-onderzoeker Caspers. Ze denkt, voelt en maakt. En dat in een voortdurende maalstroom waar alles elkaar ondersteunt, bevraagt en uitdaagt. Ze is gevoelsmens, denker en doener ineen. Gediplomeerd kunsthistoricus (Radboud Universiteit Nijmegen) en restaurator (o.a. Stichting Restauratie Atelier Limburg) en als kunstenaar autodidact.

Caspers voelt zich voor alles kunstenaar, maar beseft dat de disciplines die ze naast elkaar beoefent, elkaar onderling beïnvloeden. Zo is ze zich meer dan gemiddeld bewust van de werking van pigmenten en bindmiddelen, en koester ze een voorliefde voor het verwerken van historische materialen. Zo kan het zijn dat ‘maagdelijk’ zeventiende-eeuws papier dat ze van een bevriende restaurator krijgt, eeuwen na het schepproces in haar handen alsnog drager wordt van de verbeelding.

Goud

Wat Caspers onderscheidt van haar hedendaagse collega’s – en ook wel van illustere voorgangers na het einde van de vijftiende-eeuw – is haar voorliefde voor (blad)goud. Een schilder als Jheronimus Bosch bijvoorbeeld gebruikt het – overvloedig zelfs – in zijn vroegste verbeelding van de Driekoningen, maar als hij twintig jaar later het thema herneemt, lost hij alles schilderkundig op. Bladgoud verdwijnt uit de schilderkunst – de Italianen houden er het langst aan vast.

Caspers geeft goud een belangrijke plek op haar palet. In de meer abstracte werken neemt het hele velden in, bij de figuratieve schilderingen is het veel subtieler aanwezig, maar wel in een glansrol: bijvoorbeeld als de stippen op het verenkleed van een spreeuw, waardoor je in één oogopslag begrijpt waarom deze vogel in het Engels de veel passender naam starling heeft gekregen.

Caspers zegt hierover in een wandtekst: “Ik gebruik vaak bladgoud in mijn werk, gepolijst op middeleeuwse wijze. Het goud maakt contact, speelt als het ware met de beschouwer. Het goud vangt licht, is veranderlijk en overschrijdt met alles wat het aan reflectie teruggeeft aan de ruimte, de grenzen van het tweedimensionale vlak. […].”

Dat effect zorgt voor een aantal sensaties, die haar werken van ‘gewone’ schilderingen onderscheiden. De weerkaatsing vanuit het vlak varieert bij elke stap in de ruimte, bij elke neiging van het hoofd; subtiel waar het goud terughoudend is ingepast, veel sterker waar het een groter oppervlak beslaat. De abstracte (delen van haar) werken worden zo een levend onderdeel van een spel met de beschouwer. Warme weerspiegelingen van de omgeving of de beschouwer zelf duwen het fellere goud naar de achtergrond of – beter gezegd – ‘overschaduwen’ het klatergoud, dat – waar niet wordt gespiegeld – het gespiegelde omkranst.

Geen foto van deze werken zal gelijk zijn aan een ander, zelfs als de fotograaf zich geheel uit beeld weet te manoeuvreren.

Eén met de omgeving

Eén zijn (worden) met de omgeving. De stilte van een bos waar je kunt opgaan in de natuur vertalen naar schilderingen die eenzelfde benadering voorstaan. In Bergen (bos én museum) kan het. Door de zwarte gordijnen, die normaal de vensters in de museumzalen bedekken, te laten verwijderen, treedt het steeds veranderende daglicht naar binnen. Het groen van de tuin mag participeren met de binnenkunst. De kunstenaar(shand) blijft graag achter de coulissen: Charlotte Caspers laat haar schilderwerk voor zichzelf spreken.