Tom van Deel (1945-2019), de beste lezer van Nederland

Eerder deze maand overleed de dichter, criticus en docent Tom van Deel. Ook al was hij bij het grote publiek niet zo bekend, toch speelde hij jarenlang een belangrijke rol in het Nederlandse literaire leven.

Tom van Deel kreeg vooral bekendheid door zijn vele recensies. Gedurende bijna veertig jaar recenseerde hij poëzie in het dagblad Trouw. Hij deed dat met grote aandacht en zorgvuldigheid, heel precies formulerend. Daarbij kwam niet de inhoud maar de vorm op de eerste plaats. De manier waarop de auteur iets vertelde, was voor hem belangrijk. De verzamelbundel die hem bij zijn afscheid van Trouw werd aangeboden, droeg dan ook De troost van de vorm als titel.

Naast Trouw publiceerde Van Deel ook besprekingen in vele andere bladen zoals het door hem in 1973 mee opgerichte literaire tijdschrift De Revisor. Voor Ons Erfdeel besprak hij o.a. het werk van Jan Kuijper, Willem van Toorn en Leo Vroman.

Van Deel was ook zelf auteur. Hij debuteerde in 1969 met de dichtbundel Strafwerk en publiceerde in 2016 zijn laatste bundel Herfsttijloos. Voor Achter de waterval kreeg hij in 1987 de Jan Campert-prijs. Naar aanleiding van die publicatie besprak Ad Zuiderent het werk van Van Deel in Ons Erfdeel.

Naast poëzie publiceerde Van Deel ook bloemlezingen en essays. Op het einde van zijn carrière werkte hij mee aan de Nieuwe Bijbelvertaling. Van 1972 tot 2002 zetelde hij in de verschillende jury’s van literaire prijzen. Hij reikte in totaal 32 keer een prijs uit.

Tot slot zal Tom van Deel vooral herinnerd worden als een gedreven docent Moderne Letterkunde aan de universiteit van Amsterdam. Tussen 1971 en 2006 heeft hij honderden studenten enthousiast gemaakt voor de literatuur. Hij bracht hen de principes van close reading bij. Dat was voor hem niet alleen aandachtig lezen, schrijft Carel Peeters in Vrij Nederland, het was “een voorwaarde voor een goede en adequate interpretatie. Maar bovenal kwam hij door die extra aandacht in het bezit van wat hij las, het werd van hem, er kwam inzicht, genot en betekenis uit voort.” Zijn colleges literaire kritiek hebben dan ook heel wat huidige recensenten gevormd. Critici als Robert Anker, Peter de Boer, Guus Middag, Marjoleine de Vos, die meer dan dertig jaar zijn partner was, en Rob Schouten behoren zeker tot die school.

Maar niet iedereen stond op diezelfde lijn. Sommigen verweten Van Deel dat hij vaak te dicht stond bij verschillende van de door hem besproken auteurs. Nog niet zo lang geleden veroordeelde Elsbeth Etty in NRC Handelsblad de “hartstochtelijke partijdigheid” van Van Deel. Carel Peeters reageerde daarop: “Moet Tom van Deel zich op gezag van Etty nu gaan schamen omdat hij dertig jaar lang als een van de beste lezers van Nederland elke week ruimhartig over literatuur heeft geschreven, maar zijn voorkeuren niet achterhield?”

Dit moment

Er is niets mooier voor te stellen dan

een vrouw die in het strijkend avondlicht

de tuin inloopt, het waait, het blad van

de kastanje gaat tekeer, ze zoekt naar

bloemen, snoeiend, alles als weleer.

Daar bukt ze, rustig buiten elke tijd,

verbonden met haar wereld, ook de mijne.

Ik zie het aan in dit moment en wens

dat ondanks ons verstrijken het beklijft.

T. van Deel, uit: Het Liegend Konijn, jrg. 5, 2007.