Onze samenleving lijdt aan infobesitas. Elke dag krijgen we via onze smartphone een tsunami van nieuws over ons heen. Maar we zijn daarom niet altijd beter geïnformeerd. Hind Fraihi pleit voor een maand waarin we onszelf drastisch bevrijden van de sociale media.

“We are drowning in information, while starving for wisdom.” Dit citaat van de Amerikaanse bioloog Edward Osborne Wilson vat een van grootste uitdagingen van ons tijdperk krachtig samen.

Nieuws. Informatie. Actualiteit. Ooit werd het op gezette tijden, op een gestructureerde manier, overgebracht aan de geïnteresseerden. Denk aan bijna archeologische relicten als een ochtendkrant of het journaal om 19 uur. Nu is het alomtegenwoordig. Breaking news, pushberichten, nieuwsbrieven, geruchten, clickbait, roddels, meningen en snelle analyses; ze duiken op de gekste of vervelendste momenten ons leven binnen. De leveranciers van die items zijn niet langer een select kransje van professionals, iedereen kan het doen: de jongen op de hoek die schrijft over vermiste katten, spindoctors die ongefilterd partijboodschappen verkopen aan het kiesvee en de vlotte marketeers die hun salespraatje vermommen als objectieve informatie.

Onze samenleving lijdt aan infobesitas. Via smartphones en andere dragers rolt er non-stop, 24/7, een tsunami aan weetjes, feiten, buzz, achtergrondstukken en data over ons heen. De hele wereld is slechts een swipe van ons verwijderd. In een studie uit 2016 werd geschat dat wereldwijd elke dag zo’n twee miljoen informatieve artikels online werden geplaatst, van blogs tot diepgaande analyses. Sindsdien zijn die cijfers nog spectaculair toegenomen. Een voorbeeld: het digitale mediabedrijf Buzzfeed genereert elke minuut van de dag 50.925 views van video’s. Wie het duizelingwekkende aantal per dag wil berekenen, haalt beter een rekenmachine boven.

Onze aandacht wordt elk moment van de dag wel door iets geprikkeld. Fijn, zou je zeggen: beter geïnformeerde mensen nemen evenwichtiger beslissingen en dat is beter voor ons allemaal.

Maar er zit een forse schaduwzijde aan dit verhaal. Hoe meer nieuws er beschikbaar is, hoe meer mensen gaan consumeren. Tegelijkertijd gebeurt dat zonder er daadwerkelijk van te proeven. Vergelijk het met iemand die op één avond een hele doos chocolaatjes naar binnen werkt. Die heeft nauwelijks genoten van de individuele smaak van elke bonbon en houdt er een misselijk gevoel aan over.

Denkt u dat de klimaat-opwarming een hoax is? Even googelen en tal van artikels bevestigen uw gelijk

Maar dat is nog niet eens het grootste probleem. Als er meer nieuws en data beschikbaar zijn, zou je verwachten dat mensen zich meer gedegen informeren. Dat ze een onderwerp van alle kanten bekijken vooraleer zich een mening te vormen. Helaas zitten we zo niet in elkaar. Gedragswetenschappers hebben in de jaren 1960 al vastgesteld dat we niet graag ons ongelijk toegeven. Confirmation bias heet dat, het zoeken naar zelfbevestiging. We hebben onze mening al lang gevormd en gaan gewoon op zoek naar de verhalen die onze visie op de werkelijkheid bevestigen. De betrouwbaarheid van de bronnen wordt dan van ondergeschikt belang.

Door de verregaande democratisering van nieuwsaanlevering – iedereen met een basiskennis nieuwe technologie kan zijn eigen “nieuwsbedrijf” opzetten – zijn ook de vroegere gatekeepers weggevallen, de mensen die berichten checkten en dubbelcheckten op hun waarheidsgehalte vooraleer ze te publiceren. Nu is het wereldwijde nieuwsaanbod een soort gigantisch all you can eat-buffet geworden waar voor iedere smaak of gril wel een hapklaar brokje is te vinden. Denkt u dat de klimaatopwarming een hoax is? Even googelen en er prijken tal van artikels op uw scherm die uw gelijk bevestigen. Asielzoekers pakken ons werk af? Het staat te lezen in tig berichten. Of leven ze net allemaal van een uitkering? U vraagt, wij draaien. Meestal zelfs op dezelfde “nieuwssites”.

Een aantal bedrijven en mensen heeft van dit soort ‘tegendraadse berichtgeving’ zelfs een heus verdienmodel gemaakt: Breitbart News of, dichter bij huis, GeenStijl, De Dagelijkse Standaard en SCEPTR. In Nederland wordt nu nieuwsgierig uitgekeken naar de komst Ongehoord Nederland, een medium van Arnold Karskens en Joost Niemöller dat het ongenoegen van “het groeiend aantal Ongehoorde Nederlanders” een stem wil geven. Ongehoord Nederland mikt daarbij op specifieke items als immigratie, “de van bovenop opgelegde paniek over de klimaatverandering” en “de islamisering in het dagelijks leven”.

Deze hutsepot van overdosering en confirmation bias, gelardeerd met grote brokken fake news, hoaxes en pseudowetenschap en een snuifje anti-establishment maken dat steeds meer mensen een indigestie overhouden aan de infobesitas. Met zure oprispingen tot gevolg.

Nieuws als fastfood

Dat is ook de mening van de Zwitserse bestsellerauteur Rolf Dobelli. De man is sinds 2010 gestopt met het volgen van nieuws en is daar naar eigen zeggen “rustiger en gelukkiger” van geworden. In zijn nieuwste boek Het nieuwsdieet, omgaan met de overload aan informatie vergelijkt hij de huidige nieuwsconsument met een fastfoodjunkie. “Wat nieuws betreft zijn we vandaag op het punt waar we met suiker en fastfood twintig jaar geleden stonden. Want nieuws is voor de geest wat suiker voor het lichaam is. Nieuws is lekker, licht verteerbaar en tegelijkertijd uiterst schadelijk. De media voeren ons kleine hapjes triviale verhalen, lekkernijen die onze honger naar kennis echter absoluut niet stillen”, schrijft hij.

Er valt wat te zeggen voor zijn analyse. Maar Dobelli gaat een beetje voorbij aan de absolute alomtegenwoordigheid van “nieuws”, en dan vooral op de sociale media waar je het ene bericht na het andere ziet passeren. Juist daarom zal het voor het voor de gemiddelde mens bijzonder moeilijk zijn nieuwsvrij door het leven te gaan.

Om u een idee te geven van de omvang. WhatsApp telt naar eigen zeggen 1,5 miljard actieve gebruikers. Op oudejaarsavond stuurden die meer dan 100 miljard berichten naar elkaar. Eind 2019 telde Facebook ruim 2,4 miljard gebruikers. Twitter telt 300 miljoen gebruikers die elke dag zo’n 500 miljoen tweets verzenden, ongeveer 350.000 per minuut. Instagram zit inmiddels ook al ruim boven het miljard gebruikers die alles bij elkaar al meer dan 50 miljard foto’s en filmpjes deelden.

De sociale media zijn dus grondig doorgedrongen in elk facet van het leven van miljarden mensen. En daar wringt het schoentje. Om cold turkey af te kicken van nieuws, moet je drastisch korte metten maken. Weg met de accounts op Twitter, Facebook, TikTok, Instagram, WhatsApp, SnapChat, YouTube en andere kanalen van zelfpromotie. In deze tijden van zorgvuldig geconstrueerde imago’s in een virtuele wereld lijkt dat schier onmogelijk.

IJdelheid

Dobelli’s weg van digitale seclusie en lectuur van louter boeken en tijdschriften van het “betere type” is dan ook alleen weggelegd voor de happy few. Voor de rest lijkt het wel een doemscenario. Alsof we als machteloze lemmingen voortrazen, opgezweept door de verlokking van de alwetende algoritmes. Voortrazen tot we ons van de klif afstorten. Zijn wij dan verloren? Gedoemd te vertoeven in een grot gevuld met echo’s van onszelf, starend naar de grillige schaduw die onze mening op de wanden werpt?

“Vanity, definitely my most favorite sin”, grijnst Al Pacino onnavolgbaar in The Devil’s Advocate. De infame filterbubbels en echokamers waarin we met z’n allen zogenaamd opgesloten zitten, zijn maar een construct van onze eigen ijdelheid en behoefte aan schouderklopjes. Wie bereid is zijn/haar dagelijkse portie likes, retweets, hartjes en andere artificiële goedvoelertjes te laten varen, beseft gauw genoeg dat er nog volop gaten zitten in de wanden van onze digitale gevangeniscellen.

We organiseren als maatschappij volop deugcampagnes als Tournée Minérale, De Suikervrije Maand of de VeggieChallenge om onze consumptie van ongezonde zaken als alcohol, suiker en vlees te temperen. Maar verdient een gezond(er) lichaam geen gezond(er)e geest? Waarom geen maand waarin we onszelf drastisch bevrijden van de sociale media? Weg met de aan de hand gelijmde smartphones, het eindeloze geswipe, het gemekker en gekift met mensen die we toch nooit in het echt zullen ontmoeten.

Neem allemaal, zoals Dobelli aanraadt, een boek, een tijdschrift of desnoods een krant en lees! Leer! Zolang je er daarna niet mee gaat pronken op de sociale media.