De surreële werelden van illustrator Fatinha Ramos

Twee jaar na elkaar, in 2017 en 2018, kreeg Fatinha Ramos een Global Illustration Award op de Frankfurter Buchmesse. Ze exposeerde wereldwijd, illustreerde een kinderboek voor het MoMA in New York en momenteel prijkt haar werk op het stadhuis van haar woonplaats, Antwerpen. Portret van een Portugees-Belgische kunstenaar die steevast de wind laat waaien door de haren van haar personages.

Fatinha Ramos woont al bijna twee decennia in België, maar groeide op in het Portugese kuststadje Aveiro, waar het altijd waait en waarvan de kleuren van de huizen en de helblauwe lucht steevast terugkomen in haar werk.

Ze bracht haar jeugd door aan die Portugese kust, maar ook in ziekenhuizen. Door een botziekte belandde ze tot haar veertiende met de regelmaat van de klok in ziekbedden. Als kind heeft ze altijd getekend, en tijdens die lange uren in het ziekenhuis werd dat pas echt onmisbaar. “Tekenen heeft me gered. Ik tekende nieuwe werelden. Werelden die me gelukkig maakten.” Het hielp haar om te vluchten uit de realiteit. Ook nu nog schept ze surreële werelden waarin de kijker kan meereizen.

Nadat ze aan de kunstschool van Porto een Vlaamse jongen had leren kennen, reisde ze hem – en de liefde – in december 2001 achterna. Die relatie eindigde, maar Ramos bleef in Vlaanderen. “Nederlands is geen makkelijke taal om te leren, dus nu ik het kan, blijf ik het liever gebruiken.” Een grap, uiteraard, en uiteindelijk leeft ze al achttien jaar in Vlaanderen en woont ze hier graag. Haar artistieke universum wordt gevormd door de combinatie van die twee werelden. Ook in alle illustraties die ze hier maakt, zie je de wind uit haar geboortestreek in de haren van haar personages.

De droom achterna

Ramos studeerde grafisch ontwerp. Haar ouders hadden het liever zo. Zoals zoveel mensen koos ze voor een richting waarin ze creatief kon zijn, maar die ook perspectief bood op een job. Toen deed ze het vooral voor de gemoedsrust van haar ouders. Maar mocht ze opnieuw kunnen kiezen, dan zou ze waarschijnlijk dezelfde keuze maken: “Het is een richting waarin je meer verschillende dingen leert dan in een opleiding illustratie.”

Ze werkte als artdirector en daarna twaalf jaar als grafisch ontwerper. Rond 2013 besloot Ramos haar leven aan illustreren te wijden. Niet dat ze grafisch ontwerp niet graag deed, maar een passie zou ze het niet noemen. En dat is met tekenen wel anders. Of ze spijt heeft van de jaren waarin ze met ontwerpen bezig was? “Indertijd wel. Toen vond ik dat ik tijd had verspild aan iets wat ik niet wou doen.” Tegenwoordig kijkt ze er niet negatief op terug. Iedereen heeft dingen die ze anders hadden willen doen, relativeert ze. Ze benadrukt dat ze er veel uit geleerd heeft. Ervaringen die ze nu nog kan gebruiken.

Als illustratrice kon ze eindelijk een stuk van haarzelf kwijt in haar werk. Naar een specifieke techniek ging ze niet op zoek. Voor Ramos is illustreren zoeken en experimenteren. Ze gebruikt een mengvorm van technieken, een mixed media-aanpak van tekenen, scannen, printen, opnieuw overschilderen, en ga zo verder.

Tot in New York

Haar illustraties – door haar kleurgebruik en haar verhaal is het gemakkelijk om even aan Frida Kahlo te denken – vonden de voorbije jaren een indrukwekkend publiek. Zo waren er tekeningen te zien in het Centre Pompidou in Parijs. Ze hield solotentoonstellingen in België, Portugal en Italië. Werk van haar hing op expo’s in Canada, Cuba en de Verenigde Staten. De wereld leerde haar kennen via internationale magazines als Creative Quarterly, 3x3 Magazine, Communication Arts en The New York Times. Ze illustreerde kinderboeken en covers

In 2017 won ze met haar illustratie over Jezidivrouwen voor Mo*Magazine een prijs van de Society of Illustrators New York. De tekening werd opgenomen op een tentoonstelling in het Museum Of Illustration. Ze wist toen dat het MoMA, het prestigieuze New Yorkse museum voor moderne kunst, werkte aan een reeks kinderboeken. “Ik moest in New York zijn voor de opening van de tentoonstelling, en dacht dat ik zo twee vliegen in een klap kon slaan. Ik stuurde mijn portfolio naar het MoMA, en mocht op gesprek.” Zo eenvoudig kan het soms gaan. Ze illustreerde voor het museum een kinderboek over de Franse kunstenares Sonia Delaunay, A Life of Color.

Twee keer al ontving ze een Global Illustration Award op de Frankfurter Buchmesse, de internationale hoogmis voor boekenliefhebbers. In 2017 kreeg ze hem in de categorie Original Children’s Picture Book, in 2018 was het voor Theme Illustration. “Het geeft me een boost om te blijven doen wat ik doe”, vertelt ze. “Het maakt me niet de beste illustrator in de wereld, maar het is toch een teken dat je opvalt.” De tekening waarmee ze bekroond werd, maakte ze op vraag van het Festival van de Gelijkheid in de Gentse Vooruit. Het thema was discriminatie. Ramos vulde dat in door een stempel te ontwerpen met een symbool voor ongelijkheid.

Waar ze het meest trots op is? “Het stadhuis van Antwerpen”, antwoordt ze. Daar kun je tijdens de renovatiewerken aan het gebouw achtentwintig monumentale illustraties van haar zien, tot vier meter hoog. Wie goed kijkt, kan er de kunstenares zelf op vinden, in de Toren van Babel. “Het was de eerste keer dat ik zoiets groots maakte”, zegt Ramos. “Dat was boeiend, maar nogal buiten mijn comfortzone.” Ze ging de uitdaging te lijf zoals ze het met een kinderboek doet: achtentwintig muurdelen, dat zijn achtentwintig bladzijden. “Ze gaven me vanuit de stad informatie over de geschiedenis en identiteit. Veel ingrediënten. Daar moest ik een goede cake uit maken. En daar heb ik dan mijn best voor gedaan.”

Website Fatinha Ramos