Oproep van een blinde man aan een keukentafel in Trieste

Wat zal onder vuur liggen als de huidige crisis voorbij is, vraagt Luc Devoldere zich af in zijn inleiding bij het meinummer van de lage landen.

Toen in mei 1945 de wapens zwegen in Europa, kon het oude continent, na de orgie van feest en wraak, de staat opmaken van zijn morele en materiële failliet. Het was een jaar van vernietiging, ontreddering en chaos. Honderdduizenden likten ver van huis hun wonden. Zouden ze hun huizen nog terugzien? Men koos kamp. Of men kwam in een kamp terecht. Tegelijk was 1945 het jaar van aarzelende heropbouw. Van opnieuw beginnen. Tegen beter weten in. De filosoof Karl Popper publiceerde zijn belangrijkste boek, The Open Society and Its Enemies, in dat jaar in Londen. Hij schreef deze verdediging van de liberale democratie tegen het totalitarisme van de twintigste eeuw echter in Nieuw-Zeeland, waar hij in 1937 als Joodse Oostenrijker heen was gevlucht. De Duitse filosoof Theodor W. Adorno zou in 1949 beweren dat het barbaars is een gedicht te schrijven na Auschwitz. En Remco Campert kon in 1962 nauwelijks geloven dat hij als zestienjarige “knaap” in 1945 nog over een reine berk kon schrijven terwijl “alles zoop en naaide”.

Zo begon ik de inleiding van ons boek dat net van de persen is gerold: Nulpunt 1945. De Lage Landen een mensenleven later. Daarin roept Nico Wouters op tot geschiedenisplicht in plaats van herdenkingsplicht en -zucht. Zo moet de geschiedenis van het verzet in België tijdens de Tweede Wereldoorlog eigenlijk nog geschreven worden. Nico Wouters en Bruno De Wever hebben het erover in dit blad. En Nederland presenteerde de oorlog succesvol als een uitdaging die collectief was overwonnen, en die de sociale cohesie en nationale identiteit alleen maar had versterkt, schrijft Tijn Sinke in dit nummer.

Systeemcrisis?

Vijfenzeventig jaar later lijkt 1945 een nulpunt te zijn geweest van de wereld waarin de Lage Landen nu leven. Maar veel van wat na 1945 in de steigers werd gezet, komt nu, een mensenleven later, ook onder vuur te liggen. Lees in Nulpunt 1945 – en ook in dit nummer – bijvoorbeeld wat een millennial als Casper Thomas vindt van een monument als de sociale zekerheid dat na de oorlog werd opgericht.

Wat zal onder vuur liggen als de huidige epidemie/pandemie/gezondheidscrisis (of toch systeemcrisis?) voorbij is? Keren we min of meer terug naar de orde van de dag, nemen we de draad opnieuw op, of ontwaken we in een andere wereld en gaan we de dingen anders (moeten) aanpakken?

Wie zal het zeggen. We worden overspoeld door meningen en voorspellingen. Verantwoordelijken voor wat misliep worden al ijverig gezocht, onderzoekscommissies en straffen in het vooruitzicht gesteld. Velen missen de kans te zwijgen.

Zelf sprak ik op 3 april aan de telefoon met een man van bijna 107 jaar, de Sloveense schrijver Boris Pahor, overlevende van onder meer Dachau, Dora en Bergen-Belsen. Hij vertelde me dat hij de Spaanse griep al overleefd had in 1918 in Trieste. Zijn zusje is eraan gestorven. Dat wist hij nog. Net zoals wij weten dat toen wereldwijd zo’n vijftig tot honderd miljoen mensen aan de ziekte stierven. Pahor ondervond aan de lijve de drie grote, zieke ideologieën van de twintigste eeuw: fascisme, nazisme, communisme. Aan de telefoon zei hij me dat het kapitalisme geen idee is, maar een ziekte die in onze cellen is binnengedrongen. En hij riep mij – en ons – aan zijn keukentafel, boven de baai in Trieste, blind maar lucide, op tot een Europees parlement en – binnen een eeuw – een wereldparlement dat niet zal toestaan dat iemand van honger sterft.

Laat ons intussen maar eerst in dit nummer met Bas Heijnes Mens/onmens de waarheid van de feiten redden en onze soevereiniteit terugwinnen in de digitale jungle met Marleen Stikkers Het internet is stuk. Maar we kunnen het repareren.