Calais onderging tijdens de Honderdjarige Oorlog een beleg van elf maanden, waarna de stad twee eeuwen lang Engels grondgebied werd. Van dat verleden zijn nog een paar sporen te vinden.

Ze zijn met z’n zessen en staan voor het prachtige stadhuis van Calais zonder ooit in dezelfde richting te kijken: De Burgers van Calais, een beeldhouwwerk van Rodin uit 1889. Het bekendste kunstwerk van Calais was een creatie in opdracht van de gemeente zelf. Maar wie herinnert zich nog dat die personages het einde van een veldslag markeren? Of beter: de afloop van een beleg.

Het beeldhouwwerk 'De Burgers van Calais' herinnert aan de afloop van het beleg van Calais in 1347. © Nicolas Montard

Terug naar 1346, aan het begin van de Honderdjarige Oorlog. De koning van Engeland landt op 12 juli op het schiereiland Contentin in Noord-Normandië en valt zo het Franse grondgebied binnen. De opmars van Edward III eindigt met de overwinning van de Engelsen op een paar kilometer van Abbeville, bij Crécy. Daarop besluit Edward III om Calais te belegeren. Deze havenstad ligt het dichtst bij Engeland en moet zijn toekomstige aanlandingen vergemakkelijken.

Ter voorbereiding van een maandenlang beleg bouwt de Engelse koning een versterkt kamp met stadsallures. In Calais, een stad die dan tussen de zes- en achtduizend inwoners telt, beseft gouverneur Jean de Vienne dat de confrontatie wel eens lang zou kunnen aanslepen en slaagt hij erin om al wie er niet nodig is uit de stad te evacueren: zoveel monden minder te voeden. In het begin slagen de Fransen er nog in om voedsel van over zee te laten aanvoeren, maar vanaf juni snijden de Engelsen alle aanvoerwegen af.

Wat vaak wordt voorgesteld als een heldendaad om de stad te redden was eigenlijk veeleer een ritueel van onderwerping

Wanneer op 27 juli de koning van Frankrijk, Filips VI, met zijn leger op de heuvels van Sangatte aankomt, zit er voor hem niets anders op dan de aftocht te blazen. Filips ziet in dat het te moeilijk is om de Engelsen te verslaan en kiest er op 2 augustus voor om zijn leger terug te trekken. Een of twee dagen later, afhankelijk van de bron, worden de sleutels van Calais symbolisch aan de koning van Engeland overhandigd door zes burgers van de stad: Eustache de Saint-Pierre, Pierre en Jacques de Wissant, Jean d'Aire, Jean de Fiennes en Andrieu d'Andres. Wat vaak wordt voorgesteld als een heldendaad om de stad te redden was eigenlijk veeleer een ritueel van onderwerping, met mannen op blote voeten en het koord om de nek.

Dit is niet het einde van het verhaal. In de stad en het omliggende platteland (Escalles, Guînes, enz.) werden de meeste Franse inwoners weggehaald en vervangen door Engelse kolonisten. Ook een groot garnizoen van duizend man bleef ter plaatse.

De Onze-Lieve-Vrouw-kerk in Calais was verbonden aan het aartsbisdom van Canterbury en combineert een Frans grondplan met Engelse hoge gotiek © Nicolas Montard

Ondanks herhaalde pogingen slaagden de Fransen er pas in 1558 in om Calais te heroveren! Deze keer werden de Engelsen uit de stad weggehaald... en vestigden er zich opnieuw Fransen. De nieuwe inwoners kwamen vooral uit Thérouanne, een stad die een paar jaar eerder door Keizer Karel was verwoest.

Afgezien van het standbeeld van Rodin – dat van een veel latere datum is dan de gebeurtenissen – zijn er van het Engelse verleden maar twee sporen overgebleven. Zo is er Fort Risban, dicht bij het strand en de haven, dat door de Engelsen werd opgericht maar sindsdien sterk werd verbouwd. Verder is er de Onze-Lieve-Vrouw-kerk, die verbonden was aan het aartsbisdom van Canterbury. De architectuur van dit bouwwerk combineert een Frans grondplan met Engelse hoge gotiek. De huidige dwarsbeuk dateert van het begin van de dertiende eeuw. De klokkentoren in het midden van het gebouw is typisch Brits. Rondom de kerk, waar generaal De Gaulle trouwde, ligt een mooie tuin in Engelse stijl die in 2016 werd geopend. Niet ver daarvandaan bouwden de Engelsen een belfort in Tudorstijl. Het bleef eeuwenlang overeind, maar uiteindelijk werden de opeenvolgende reconstructies van na de Tweede Wereldoorlog het gebouw fataal.