Mirthe Berentsen over ouderschap en zorg in de kunst: ‘Ik botste tegen de grens van wie je als moeder mag zijn’

Hoe combineer je zorg en ouderschap met een leven als kunstenaar? Daarover gaan onderzoekers, instellingen, kunstenaars en makers in gesprek tijdens het symposium (m)otherhood in Amsterdam. Julie Cafmeyer sprak erover met cocurator Mirthe Berentsen. ‘Waar ligt de speelruimte voor moeders, vaders, opvoeders en verzorgers?’

“We kunnen binnen de kunsten eindeloos discussiëren in panels, voorstellingen en tentoonstellingen maken, artikelen en boeken publiceren over allerlei vormen van zorg en care en het belang ervan. Maar zolang we de ultieme vorm van langdurige zorg, het ouderschap, buiten die som houden, is er geen werkelijke ontwikkeling en vooruitgang mogelijk.” Zo schreef schrijver, kunstenaar en cocurator van het symposium (m)otherhood Mirthe Berentsen begin dit jaar in kunsttijdschrift Metropolis M.

Zorg moet een thema worden binnen de kunsten, vindt Berentsen. En dat thema mag niet uitsluitend plaatsvinden in een echokamer. Het moet voortkomen uit een actief engagement binnen de sociale infrastructuur van het kunstenveld. Berentsen geeft zelf alvast een aanzet. Tijdens het symposium lanceert ze haar Engelstalige podcast tussen kunst & kind | between art & family, over het ouderschap binnen de kunsten.

Columnist en theatermaker Julie Cafmeyer ging met Berentsen in gesprek over het symposium en haar podcast, waarvoor Berentsen diverse personen interviewde.

Hoe ontstond het idee voor (m)otherhood?

Mirthe Berentsen: “Ik werk momenteel aan een boek bij Das Mag over de politisering van het gezin, en de noodzaak van de verbeelding. Tijdens mijn werk als journalist ontdekte ik dat je opvallend makkelijk in contact kan komen met kunstenaars en schrijvers die je bewondert. Voor mijn research wilde ik denkers interviewen als Hettie Judah, Sophie Lewis, Jutta Allmendinger en Kaveri Mayra. Maar ik wist nog niet hoe de interviews uiteindelijk vorm zouden krijgen in mijn boek, dus leek het me interessant om het gesprek zelf te delen met een publiek.”

“Voor ik moeder werd schreef ik al veel over zorg, kunst en feminisme. Als mantelzorger voor mijn moeder was ik me al vroeg bewust van de genderspecifieke verantwoordelijkheden van zorg. Door het moederschap werd me dat nog duidelijker. Het viel me tijdens het schrijven op dat er aan ‘het moederschap’ veel negativiteit hangt: de slapeloze nachten, de luiers en depressies. Natuurlijk is dat allemaal waar. Maar ik voel ook een enorme vrijheid sinds ik een kind heb gekregen. Alsof mijn reikwijdte groter is.”

‘Ik voel een enorme vrijheid sinds ik een kind heb gekregen’

“Tegelijk voelde ik ook dat het niet de bedoeling was dat ik zo was. Ik mocht niet te groot en ambitieus zijn, ik moest in een soort moeder-bakvormpje passen. De positieve aspecten van het moederschap worden al snel geassocieerd met beelden van wollige mumfluencers of tradwifes. Ik botste tegen de grens van wie je als moeder mag zijn en raakte geïnteresseerd in de vraag: waar ligt de speelruimte voor moeders, voor vaders, opvoeders en verzorgers?”

Wat is de plaats van de vader in jouw onderzoek?

Berentsen: “Ik denk dat er in de arena van het vaderschap nog veel te winnen is. Inmiddels zijn er gelukkig steeds meer vrouwen die zich met het thema van moederschap als ervaring bezighouden, in de woorden van Adrienne Rich. Als ik in mijn privéleven rondkijk zie ik net zoveel mannen worstelen met het vaderschap. Zij zitten ook vast in de patriarchale structuur met het idee dat zij het gezin moeten onderhouden, en dat de vrouw moet zorgen.”

‘Ik mocht niet te groot en ambitieus zijn, ik moest in een soort moeder-bakvormpje passen’

“Cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek tonen aan dat bijna alle stellen de zorgtaken eerlijk willen verdelen, maar in de praktijk slaagt slechts één op de tien stellen daar daadwerkelijk in. Het in stand houden van deze ongelijkheid heeft politiek voordeel. Omdat zorg binnen het gezin, we noemen het liefde, niet betaald hoeft te worden.”

In je podcast tussen kunst & kind | between art & family bevraag je de mythes rondom het art monster.

Berentsen: “Je hebt genieën en mensen die thuis de was doen. Genieën zijn vrijgesteld van de zorg en productie van het gezinsleven. Zulke ideeën over genialiteit, het kunstmonster, de kunstenaar die los van mores en conventies kan werken bestaan nog steeds. Ze houden een geromantiseerd idee in stand over mannelijke versus vrouwelijke kunstenaars.”

‘Bijna alle stellen willen de zorgtaken eerlijk verdelen, maar in de praktijk slaagt slechts één op de tien daar daadwerkelijk in’

“Het ouderschap dwingt je om tegelijkertijd naar buiten en naar binnen te kijken. Ik denk dat dat geen belemmering is, als we het hele idee van het art monster maar onder de loep nemen, zoals ik met Lauren Elkin bespreek. Dat soort verhoudingen gaat niet zozeer over mannen maar wel over vroeger, berustend op aannames zonder argumenten.”

Hoe was het om te praten met schrijvers die je bewonderde over dit thema?

Berentsen: “Tijdens het interview met Sophie Lewis, die ik enorm bewonder, zat ik op een gegeven moment helemaal vast. Ze spreekt over het probleem van de nucleaire familie, en hoe we ons met anderen moeten verbinden, buiten het gezin. Maar hoe implementeer je die theorie in de praktijk? Ik vroeg het haar, en zij had eigenlijk geen antwoord. Lewis vindt het niet haar taak als theoretica om met oplossingen te komen. Voor mij voelt dat anders. Tijdens het organiseren van dit symposium voelde ik bijvoorbeeld dat ik iets heel concreets kon bewerkstelligen. Er is een probleem, en ik kan iets organiseren, mensen bij elkaar brengen waarbij het gesprek wordt geopend en we collectief naar antwoorden kunnen zoeken.”

Dit interview verscheen eerder op de website van Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond. De podcast kun je beluisteren op de website van Mirthe Berentsen.