Mariken Heitman krijgt Libris Literatuur Prijs 2022 voor ‘verbluffend rijke ideeënroman’ Wormmaan

De Libris Literatuur Prijs 2022 gaat naar Mariken Heitman voor haar roman Wormmaan. De jury noemt het een boek dat ‘getuigt van ‘groot intellect, psychologisch inzicht en literair meesterschap’. Heitman ontvangt 50.000 euro.

Een buitengewoon actueel en tegelijk tijdloos boek, dat met de Waddeneilanden op de achtergrond toch van internationale allure is. Een boek dat qua vorm, inhoud en denkkracht zijn gelijke niet heeft – het vertelt een verhaal dat tegelijk hedendaags is én de geschiedenis van de mensheid omspant

Met die woorden maakte juryvoorzitter en Rotterdams burgemeester Ahmed Aboutaleb tijdens een feestelijk diner in het Amsterdamse Felix Meritis bekend wie de winnaar is van de Libris Literatuur Prijs 2022: Mariken Heitman met Wormmaan, haar tweede roman (verschenen bij Atlas Contact).

Wormmaan gaat over Elke, die na tegenslag op haar werk met een vergeten erwtenras naar een Waddeneiland vertrekt. Ze wil de erwt, een tweeslachtig ras dat zich nauwelijks heeft laten sturen, terugbrengen naar zijn wilde kern.

Elke realiseert zich dat zij gewassen vormt zoals de maatschappij háár probeert te vormen. Wie of wat blijft er over als je alles afpelt dat door anderen aan je werd opgedrongen?

Parallel aan Elkes zoektocht is er een tweede verhaallijn die zich negenduizend jaar geleden in de Levant speelt. Onze voorouders verhalen over Ra, eenling op drift, die aansluiting zoekt bij wat later de eerste boeren zullen blijken. Ra lijkt, net als Elke in het heden, nergens bij te passen. Moet deze mens veranderen of de groep – of misschien hun gezamenlijke wereldbeeld? Langzaam wordt duidelijk hoe de mens altijd op zoek is naar oorsprong, identiteit en betekenis.

De jury noemt die verbinding van twee tijd- en verhaallagen, met als gemeenschappelijk element de zoektocht naar identiteit en betekenis, een grote troef in haar verslag :

Heitman onderzoekt wat onmiskenbaar een van de grote thema’s van nu is: de eigen identiteit in het algemeen en de genderidentiteit in het bijzonder. (…) Dat Heitman twee grote culturele omwentelingen weet te verbinden via het cultiveren van niets minder en niets meer dan een erwt, is een triomf van literaire verbeeldingskracht. Dankzij dit simpele plantje (…) becommentarieert Heitman onze omgang met het ecologisch systeem en onze omgang met de menselijke verscheidenheid – een originelere en meer gedurfde insteek is in de Nederlandstalige literatuur niet makkelijk te vinden.

Ook roemt de jury Heitmans ongewone aanpak en het feit dat ze de complexiteit in Wormmaan niet uit de weg gaat:

De lezer wordt nergens behaagd – en dat is een verademing. Heitman durft het ongemak en wellicht zelfs het onbegrip op te zoeken (…) het boek is filosofisch zonder nodeloos zwaarwichtig te zijn. (…) In een tijd waarin het hokjesdenken welig tiert, toont ‘Wormmaan’ dat de beste antwoorden op het identiteitsvraagstuk zijn zoals onze identiteit zelf: meerlagig.

Een en ander leidt volgens de jury tot “een verbluffend rijke ideeënroman die lijkt te draaien rond de gedachte dat de mensheid blind is voor de eigen vormingskracht”.

De thema’s identiteit, gender, biologie en afstamming verwerkte Mariken Heitman, die overigens zelf biologe is, ook al in haar debuutroman De wateraap (2019). Dat boek noemde onze recensent “een onverschrokken ode aan de natuur. De natuur die minder begrensd is dan ons denken, die ons wijst op de onvolledigheid van onze kennis, ook en vooral over onze afstamming. Een natuur waar schepsels verschillende gedaantes kunnen aannemen, en dus voortdurend kunnen veranderen, waardoor vloeibare tussenfasen ontstaan.” Lees hier de volledige bespreking.

Mariken Heitman haalde het in de Libris Literatuur Prijs 2022 van vijf andere genomineerden: Nico Dros met Willem die Madoc maakte (recensie), Auke Hulst met De Mitsukoshi Troostbaby Company (recensie), Deniz Kuypers met De atlas van overal, Renée van Marissing met Onze ouders en Lisa Weeda met Aleksandra (recensie). Vorig jaar kreeg Jeroen Brouwers de prijs voor zijn roman Cliënt E. Busken (recensie).

Jonge lezers maakte een podcast over alle titels op de shortlist van de Libris Literatuur Prijs. Hieronder kun je die over Wormmaan beluisteren.

De jury van de Libris Literatuur Prijs bestond dit jaar, naast voorzitter Ahmed Aboutaleb, uit Katja de Bruin (chef boekenredactie VPRO Gids), Femke Essink (neerlandicus en literair criticus voor De Groene Amsterdammer), Alicja Gescinska (filosofe, schrijfster) en Theo Hakkert (literair journalist/recensent, voor o.a. Tubantia).