kunst recensie

Laagdrempeligheid is het devies in Abby, een nieuw museum in Kortrijk

Met Abby hebben de Lage Landen er niet alleen een nieuw museum bij, maar ook een heuse must-see. Waar de geschiedenis schotten heeft geplaatst, haalt het Kortrijkse museum die weg: gedaan met het onderscheid tussen professionele en amateurkunstenaars en tussen kunstwerk en gebruiksobject. Abby beroert hart, hoofd én handen van zijn bezoekers.

Blaffus en Waffus heten ze, de hondenskeletten die je verwelkomen in de inkomhal van Abby, het nieuwe museum voor beeldende kunst en erfgoed in Kortrijk. Ze dateren uit de Romeinse periode en werden gevonden in de waterput op het fraaie domein van de Groeningeabdij, waar het museum zich bevindt.

Via een oproep werd een naam gezocht voor beide dieren. Sinds de opening van het museum op 30 maart 2025 staan ze tentoongesteld bij de ingang, waar ze als hoeders en mascottes het publiek verwelkomen. Ze zijn exemplarisch voor de manier waarop dit nieuwe museum met erfgoedstukken en kunstwerken wil omgaan: niet als elitaire producten waarvan alleen een hooggeëerd publiek de betekenis kan ontraadselen, maar als prikkelende uitnodigingen die het hart, het hoofd en soms zelfs de handen van jonge en oude bezoekers bespelen en beroeren.

Laagdrempeligheid is het ordewoord. Al in het park zelf, buiten de museummuren, zie je een knielende figuur van George Minne en een grote verwelkende bloem die je met een druk op de knop kunt laten oplichten, een werk van Daan Gielis dat door bezoekers en passanten maar al te graag in werking wordt gebracht.

Laagdrempelig is ook de “stadsliving”, een vrij toegankelijk deel van het museum dat om de twee jaar door een andere kunstenaar wordt aangekleed als speel-, zit- en hangplek. Rinus Van de Velde is de eerste artiest die er zijn zin mocht doen. Alle meubels en valse kamerplanten die in de living aanwezig zijn, heeft hij zelf in elkaar geknutseld. Je kunt er de hele dag komen chillen, rondhangen, lezen of bijpraten. In de glazen kast aan de noordwand toont Van de Velde zijn selectie uit de ruime collectie erfgoed en kunst van de stad Kortrijk. In de her en der rondslingerende “collectiekrant” De ReCollectie wordt die op een speelse manier toegelicht.

Meerlagige, dynamische identiteiten

Abby’s missie was het een museum te maken rond het thema “identiteit”. Wat de initiatiefnemers vooral wilden laten zien, is dat er niet zoiets als bestaat als een stabiele, vastliggende identiteit – maar dat identiteiten meerlagig zijn, dynamisch en fluctuerend. De openingstentoonstelling F**klore – de titel duidt de dubbelzinnigheid aan tussen folklore en fucklore – doet dat door te laten zien hoe hedendaagse kunstenaars oude tradities herhalen, herwerken of verwerpen.

Neem het kunstwerk van Małgorzata Mirga-Tas, een Poolse Roma-kunstenares en -activiste die met textiel werkt. Ze kreeg de opdracht van Abby om een werk te maken gebaseerd op een item uit de collectie van het museum. De jonge ‘Kaartleesster’ uit de gelijknamige pasteltekening van Edward Messeyne uit 1896 is stereotiep afgebeeld als zigeunerin. Met haar donkere huid en hoofddoek belichaamt ze Messeynes westerse blik op de mysterieuze, exotische ander. Mirga-Tas echoot dit schilderij met een kamerscherm: een object dat goed stond in de burgerlijke salons in de leefwereld van Messeyne. Het houten kader van het drieledige scherm is opgevuld met een textielcollage, waarop drie vrouwen van verschillende generaties gezellig kaartspelen rond een tafel. Baśiawen ando karti, zoals het werk heet, heeft de stereotiepe associatie van Roma met waarzeggerij vervangen door een warm en universeel tafereel over een gemeenschap tussen de generaties – en dat in een medium dat historisch zeer vervlochten is met Kortrijk en de Leiestreek: textiel. Beide werken bevinden zich broederlijk naast elkaar in F**klore; de bezoeker kan zelf ervaren hoe ze elkaar echoën – of met elkaar botsen.

De scheiding tussen oude en hedendaagse kunsttechnieken moet er ook elders aan geloven. Zo hanteert de jonge kunstenaar Thomas Renwart graag het oer-Vlaamse medium van het wandtapijt om er zijn eigen herinneringsverhalen mee te vertellen en brengen Filip van Dingenen & David Shongo elementen uit de Vlaamse traditie van het vinkenzetten over naar Congo, met een fraaie video als resultaat.

Ook waar de geschiedenis en hokjesdenken schotten hebben geplaatst, haalt Abby die naar beneden. Die tussen kunstwerk en gebruiksobject bijvoorbeeld – zie de twee bezems van René Heyvaert of de met een typisch Vlaams huiskamertafereel beschilderde moor (fluitketel) van Joseph Willaert. Het onderscheid tussen professionele en amateurkunstenaars wordt even vrolijk genegeerd. In het Abby Café vind je bijvoorbeeld werk van patissier-op-rust Laurent Geers, die in ‘Tijdcapsule’ minutieuze kopieën heeft gesculpteerd van… fijne vleeswaren – in marmer nog wel, een van de edelste der materialen.

De ontroerende, eigenhandig bij elkaar geknutselde carrousel in zaal B is dan weer het werk van Georges Counasse – een artiest uit Luik die in 2025 overleed en die in menig ander museum als “outsiderkunstenaar” zou zijn omschreven. Maar niet in Abby, waar hij een kunstenaar onder de kunstenaars is. Nog opvallend is dat er bij sommige kunstwerken audiofragmenten te beluisteren zijn, waarop de kunstenaar zelf of de verzamelaar die het werk in collectie heeft wat meer uitleg geeft bij het werk in kwestie.

Huzarenstukje

F**klore is verspreid over de drie exporuimtes die het museum rijk is. Op de begane grond is de oude kapel omgevormd tot een schitterende sacrale ruimte dankzij de doorschijnende, plafondhoge gordijnen die het licht gefilterd binnenlaten. De twee ondergrondse tentoonstellingsruimtes zijn witte rechthoeken waarin de werken zelf helemaal tot hun recht komen en ongestoord met elkaar kunnen dialogeren.

Het befaamde Barcelonese architectenbureau Barozzi Veiga, dat de bouw begeleidde, heeft een huzarenstukje uitgehaald: de twee tentoonstellingszalen zijn gebouwd onder de bestaande kapel, die tijdens de werken boven de bouwput bleef hangen op twee dikke stalen dwarsbalken – een gezicht dat nu al in de herinnering van tal van Kortrijkzanen gebeiteld zit. Daarnaast heeft het bureau de historische bebouwing tot de essentie teruggebracht, de site aan alle kanten opengemaakt, en gekozen voor slechts één nieuw, A-vormig gebouw, waarvan het silhouet terugkeert in de A van het Abby-logo. Amper twee maanden na de opening, tijdens de afgelopen Week van de Belgische Musea, werd de site van Abby gekozen tot museumgebouw van het jaar.

In het nieuwe gebouw is het Abby Café gevestigd: een twaalf meter hoge, rode ruimte, met in het centrum één lange tafel, zoals in de kloosters vroeger, en een open bar- en keukengedeelte. Het menu verandert mee met de tentoonstellingen – op dit moment staan er, in de geest van F**klore, eigentijdse versies van klassieke Vlaamse gerechten op het menu.

Als Abby een museum is – twijfel is immers mogelijk wanneer je je in het café bevindt of de “stadsliving” bezoekt –, dan is het er een dat de potentie heeft om onze verwachtingen van wat een museum is grondig bij te stellen. Niet de collectie of het gebouw ligt aan de basis van Abby, maar het programma: een kunstmuseum voor vandaag zijn, dat een bestaande collectie levendig actualiseert en laagdrempelig ontsluit. Dat programma uit zich natuurlijk in de exposities, maar keert ook terug in alle andere elementen waarmee het museum zich presenteert – dus ook in het gebouw zelf, in de openingsuren, in de collectiepublicaties, in de educatieve materialen (een memospelletje dat tot denken aanzet), in de vormgeving, in de merchandising enzovoort.

Abby biedt dezelfde totaalbeleving aan de kenner die wil bijleren en zich wil verdiepen in werken en periodes, als aan de scholier die er zich in de living komt vermeien, de lerares die in het atelier een yogacursus volgt, het bejaarde paar dat in het café komt lunchen of de toevallige passant die door het Begijnhofpark struint. Er zijn zoveel ingangen tot kunst en erfgoed voorzien dat iedereen er wel eentje naar zijn gading vindt.

Wie het kunstwereldje een beetje volgt, weet dat begrippen als beleving, participatie, inclusie, laagdrempeligheid, meerstemmigheid en grensdoorbreking zo alomtegenwoordig zijn geworden, ook voor de immer armlastige overheden, dat ze met voorzichtigheid en kritische zin moeten worden benaderd. Abby Kortrijk laat met “F**klore in de praktijk en zonder enige prekerigheid zien wat ze in het allerbeste geval kunnen betekenen.

Verwondering wekken en vragen stellen: is dat niet precies wat een hedendaags museum moet doen? Vijf jaar na de opening van het baanbrekende “forum voor wetenschap, twijfel en kunst” GUM (Gents Universiteitsmuseum), dat in 2024 de Ultima voor roerend en immaterieel erfgoed won, hebben de Lage Landen er een nieuwe must-see bij. De uitdaging bestaat er nu in ook minder publieksvriendelijke kunst (zuivere abstractie, minimalisme…) even aantrekkelijk in dialoog te laten gaan met de collectie. De keuze om thematisch te presenteren biedt daar in ieder geval kansen toe.

De openingstentoonstelling F**klore is nog te zien tot 13 september 2025, www.abbykortrijk.be

MEER VERHALEN OVER KUNST? SCHRIJF JE IN OP ONZE NIEUWSBRIEF

Publicaties

• Barozzi Veiga & Tab Architects, Abby Kortrijk, Barozzi Veiga, Barcelona & Hannibal Books, Antwerpen, 2025
• Marjan Sterckx & Tom Verschaffel, Buitenshuis en binnenskamers. Beeldende kunst 1800-1914. Collectieboek Abby, Abby, Kortrijk, 2025
• Oliver Kik, Vlaamse herbergen en Boheemse wouden. Beeldende kunst 1500-1800. Collectieboek Abby, Abby, Kortrijk, 2025
• Marieke de Baerdemaeker & Jo Tollebeek, Een walvis uit Delft, ossenbloed uit China. Keramiek in Kortrijk. Collectieboek Abby, Abby, Kortrijk, 2025
• F**lore. Reinventing Tradition. Bezoekersgids,. Abby, Kortrijk, 2025

• Abby
• Kortrijk
• Museum