In de eigengereide oeuvres van Anna Boch en Edith Meijering herkent kunsthistoricus Gerdien Verschoor een grote verwantschap.

In de Musea Zutphen sta ik voor een bijzonder schilderij aan een muur in de kleur van aardbeienijs. Op de voorgrond van het kleine doek trippelen twee eksters. Allebei hebben ze een trouwring buitgemaakt, waar een van de eksters wat verbaasd naar kijkt. Achter hen, in een andere wereld, want van hen gescheiden door sluiers van ragfijne vitrage, gaat een huiselijke scène schuil. Op een ouderwets tafeltje staat een zilveren koffieservies klaar, je kunt meteen plaatsnemen op een van de stoelen die nog niet bij de tafel zijn aangeschoven. En kijk, daar is ze al: een vrouw komt binnen door een verborgen deur. Ze neemt het servies van tafel en legt er een kleed overheen. Ze zet een foto neer, een theedoosje, pakt haar schrift en begint te schrijven.

Edith Meijering, ‘Twee eksters’, 2008 en Anna Boch, ‘Schrijvende vrouw’, ca. 1888 © Privécollectie / Mu.Zee

Synchroniciteit neemt soms vreemde vormen aan. In de week dat ik in Zutphen de expositie bezoek met werk van de te vroeg gestorven Edith Meijering (1962-2022), valt de digitale catalogus van de tentoonstelling Anna Boch. Een impressionistische reis in mijn mailbox. Met deze tentoonstelling brengt Mu.Zee in Oostende een eerbetoon aan de kunstschilderes en mecenas Anna Boch (1848-1936).

De twee vrouwen hebben niets met elkaar te maken en ik vraag me zelfs af of Edith ooit werk van Anna heeft gezien (ik vermoed van niet). Maar als ik thuiskom van Ediths expositie en door de catalogus van Anna begin te bladeren verbinden de levens en het werk van beide vrouwen zich met elkaar en beginnen ze in mijn hoofd een fluisterende dialoog.

Anna Boch werd in 1848 geboren in een zeer welgesteld gezin in het Henegouwse Sint-Vaast. Edith kwam 114 jaar later ter wereld in een middenklassegezin in Deventer. Beiden keken al vanaf hun kindertijd naar de wereld met een penseel in de hand. Ze tekenden, tekenden, tekenden. Eerst nog een beetje knullig, onwennig, zoekend. Maar al snel met kennis van zaken, gedreven, en onconventioneel, net zoals de levens die ze zouden opbouwen.

Anna Boch schildert ‘De violist’, ca. 1893 © Privécollectie / Mu.Zee

Anna en Edith waren vrouwen zonder gezin, want alles stond in het teken van hun werk. Anna kon leven van haar familiekapitaal – ze bezat verschillende huizen. Edith leefde, met moeite, van haar werk en vocht ervoor om haar atelier te kunnen behouden.

Anna was actief als mecenas en legde een kunstverzameling aan. Ze had een goed oog en ze durfde: als enige kocht ze een werk van Van Gogh aan tijdens zijn leven. Ze verbond zich artistiek met haar tijdgenoten en werkte neo-impressionistisch, pointillistisch, maar vond daarin haar eigen vorm. Edith had niet de middelen om een collectie op te bouwen, maar ze verzamelde duizenden kunstkaarten en reproducties die haar oeuvre voedden in een constante stroom. Ze experimenteerde met talloze vormen en technieken. In haar Übermalungen reflecteerde ze op het werk van de oude meesters en voorzag ze werken van Gabriël Metsu, Jan Steen en Peter Paul Rubens van een ongemakkelijk jasje.

Edith Meijering in haar atelier

Anna en Edith, ze trokken zich graag terug in hun ateliers, die naar de woorden van de dichter Baudelaire (geciteerd in Anna’s catalogus) “luxe, calme et volupté” uitademden – weelde, rust en zinnelijkheid. Maar Anna hield haar atelier afgeschermd voor de buitenwereld, terwijl Ediths atelier een open huis was, een salon waar de roze champagne altijd gekoeld stond.

Na een lange periode van zelfonderzoek, waarin Edith veel zelfportretten schilderde, maar ook een serie clowns (huilend, met dichtgenaaide lachmonden) en een aantal werken waarin ze zich tot pornografische afbeeldingen wilde verhouden (ondenkbaar uiteraard voor Anna) keerde ze zich net als Anna tot de natuur. Voor beiden was de genius loci belangrijk. Ze hielden van de magie van de door hunzelf gekozen plekken waar ze, in stilte en isolatie, hun oeuvre konden verdiepen.

Anna hield haar atelier afgeschermd voor de buitenwereld, terwijl Ediths atelier een open huis was, een salon waar de roze champagne altijd gekoeld stond

Anna en Edith, Edith en Anna. Ik kijk naar hun werk en zie Edith in haar rode Peugeotje door de landschappen rijden die Anna voor haar heeft geschilderd. Ze knijpt haar ogen dicht tegen het felle licht, dat de heuvels doet schitteren in duizenden kleuren. Ook Anna heeft haar Minerva aan de kant van de weg neergezet. Ze pakt haar schetsboek uit haar tas en tekent de wind in het lover, zo snel dat ze het zelf bijna niet bij kan houden. Edith parkeert haar auto iets verder weg en loopt een pad in, haar altijd te zware tas over haar schouder. Ze gaat onder de bomen zitten en legt haar schetsboek op haar knieën. Ze kijkt naar de schaduwen van de bladeren die dansen op het papier en probeert ze met haar potlood te vangen. Dan kijkt ze naar de vrouw die verderop zit, een beetje ouderwets gekleed, met een hoed op het opgestoken haar. Zo wil ze ook worden, later, als ze oud is.

Anna Boch, een impressionistische reis loopt nog tot 5 november 2023 in Mu.Zee Oostende. De expo Edith Meijering, I’m a bird now is tot 8 oktober 2023 te zien in Musea Zutphen.