Context bij cultuur in Vlaanderen en Nederland

Publicaties

Context bij cultuur in Vlaanderen en Nederland

Het Sodom van het Noorden. Homoseksuelen kregen de brandstapel in middeleeuws Brugge
6 Reacties
Voor abonnees
geschiedenis

Het Sodom van het Noorden. Homoseksuelen kregen de brandstapel in middeleeuws Brugge

België is een van de meest tolerante landen als het gaat om rechten voor holebi’s. Maar dat was ooit anders. Nergens in West-Europa werden homoseksuele mannen zo vaak vervolgd als in het Brugge van de late middeleeuwen. Onderzoek van historicus Jonas Roelens wijst uit dat de economische crisis, de zoektocht naar zondebokken en vooroordelen tegenover vreemdelingen hierbij wellicht een rol speelden.

Verder lezen?

Dit is een artikel waarvoor je moet betalen. Koop dit artikel of neem een abonnement om toegang te hebben tot alle verhalen van de lage landen.

€3

€4/maand

€40/jaar

JefVanStaeyen

Geachte,
Kunnen we de tweede helft van de zestiende eeuw als Late Middeleeuwen beschouwen? En is dat niet eerder de Vroegmoderne Tijd? De beschreven feiten worden in de context van het verval van Brugge geplaatst, maar is dat verval niet veeleer een element van die Moderne Tijd, toen de Transatlantische handel de Baltische handel (met de Hansa-steden) als belangrijkste internationale netwerk verdrong? Goederen, informatie en ideeën circuleerden sneller dan voorheen (boekdrukkunst), wat voor veel onzekerheid zorgde.

jonasroelensJefVanStaeyen

Beste Jef,

dit artikel is slechts een korte inleiding tot een veel bredere studie die de vervolging van sodomie in de Zuidelijke Nederlanden op de lange termijn in kaart bracht. In mijn doctoraat achterhaalde ik het aantal sodomieprocessen tussen ca. 1300 en ca. 1700 in Antwerpen, Brugge, het Brugse Vrije, Brussel,Gent, Ieper, Leuven en Mechelen. De algemene tendens is dat het aantal processen significant stijgt tussen ca. 1450 (wat we nog de late middeleeuwen kunnen noemen) en ca. 1525 (de vroegmoderne tijd). Daarna daalde het aantal vervolgingen (om bijna volledig te verdwijnen in de zeventiende eeuw). Wat uiteraard niet betekent dat er geen vervolgingen meer plaatsvonden, zoals de casus in dit artikel aantoont.

De redactie van de lage landen heeft wellicht voor de noemer 'middeleeuws Brugge' in de titel gekozen als verwijzing naar mijn deelname aan de PhD Cup, wat ook de aanleiding was voor het schrijven van deze tekst.

Los daarvan wordt algemeen aangenomen dat 'het verval' van Brugge natuurlijk geen fenomeen op korte termijn was, maar zich geleidelijk en gradueel manifesteerde. En dat we de eerste tekenen daarvan wel degelijk al in de vijftiende eeuw kunnen vaststellen.

erikwinkler

Hallo Jonas,

Een zeer interessant artikel.
Ik ben wel benieuwd naar het vervolg in de rechtspraak van de clerus die wel berecht werden in die tijd. U schrijft dat deze bij vermelde zaak niet genoemd is. Echter laat u ook een mooie prent zien waarbij enkele monniken door ik verneem soldaten meegenomen worden na het uitvoeren van sodomie.
Weet u hier iets meer over te vertellen?

Erik

jonasroelenserikwinkler

Dag Erik,

Er zijn inderdaad verder geen archivalische bronnen beschikbaar om ons het vervolg van het verhaal te vertellen. Doorgaans werden geestelijken die beschuldigd werden van dergelijke seksuele handelingen niet door de wereldlijke rechtbank vervolgd, maar doorverwezen naar de geestelijke rechtbank of officialiteit. De priester uit deze zaak komt bij mijn weten niet voor in de officialiteitsrekeningen. Dat hoeft op zich niet al te zeer te verwonderen aangezien priesters in heel wat gevallen minder streng bestraft werden voor sodomie dan leken.

Die sociale bescherming viel slechts heel zeldzaam weg. In de Zuidelijke Nederlanden was dat bijvoorbeeld het geval tijdens de Tachtigjarige Oorlog, toen bepaalde steden zoals Gent, Antwerpen, Brussel... een calvinistisch bewind op poten zetten (ca. 1577- ca. 1585, afhankelijk van stad tot stad). De prent waarop een executie van monniken te zien is, dateert uit die periode. In Gent en Brugge werd een grootschalig proces gestart waarbij monniken van sodomie beschuldigd werden, omdat ze zich als grootste opposanten van het nieuwe regime opwierpen. Omdat de katholieke officialiteiten niet langer in werking waren, werden de monniken door de wereldlijke besturen ter dood veroordeeld.

Meer info over de houding tegenover geestelijke en sodomie in het algemeen, en het sodomieproces van 1578 in het bijzonder vind je in:
Jonas Roelens, "Geestelijk genot. Clerici en sodomie in de vroegmoderne Zuidelijke Nederlanden," Tijd-Schrift 8, nr. 2 (2018).

Hoofdstuk 1 uit Verzwegen verlangen. Een geschiedenis van homoseksualiteit in België (Antwerpen: Uitgeverij Vrijdag, 2017) (Een boek dat ik samen met collega's schreef).

Hartelijke groeten,
Jonas

JefVanStaeyenjonasroelens

Geachte,
Tot de Franse Revolutie (en zelfs nadien...) waren er drie standen: behalve het gewone volk (waarbinnen de burgerij) en de clerus was er ook de adel. Genoot zij terzake van dezelfde privileges als de clerus, of werd zij even hard, of zelfs harder dan de burgerij vervolgd?

jonasroelensJefVanStaeyen

Beste Jef,

net als de clerus was de adel -deels- beschermd tegen wereldlijke vervolging door de lokale rechtbank. Omwille van ratione personae konden edellieden hun zaak bepleiten op een hoger juridisch niveau waar ze vaker de dans konden ontspringen. Desalniettemin zijn er een aantal uitzonderlijke gevallen bekend van edellieden die streng bestraft werden tijdens de vijftiende eeuw.

Niet enkel de hoge adel en de clerus genoot echter van privileges. Wie genoeg financiële middelen bezat (de rijke middenklasse die behoorde tot de ambachten en gilden bijvoorbeeld), kon soms een hoge boete (compositie) betalen om een misdrijf in der minne te regelen en zo een rechtszaak te vermijden. Voor een ernstige misdaad als sodomie zijn dergelijke regelingen uitzonderlijk, maar ze komen wel degelijk voor in de bronnen.

Voor meer info over de rol die de sociale achtergrond van de beklaagden in dit soort processen speelde, verwijs ik graag door naar het derde hoofdstuk van mijn doctoraat 'Cititzens & Sodomites. Perception & Persecution of Sodomy in the Southern Low Countries (1400-1700).

Aanmelden

Registreer je of meld je aan om een artikel te lezen of te kopen.

Sorry

Je bezoekt deze website via een openbaar account.
Je kunt alle artikelen lezen, maar geen producten kopen.

Belangrijk om weten


Bij aankoop van een abonnement geef je toestemming voor een automatische herabonnering. Je kunt dit op elk moment stopzetten door contact op te nemen met emma.reynaert@onserfdeel.be.