Hemaseh Manawi Rads wandtapijten overbruggen taal en cultuur

Kunstenaar Hemaseh Manawi Rad groeide op tussen de Nederlandse en Iraanse cultuur. Verwijzingen naar beide zijn terug te zien in haar wandtapijten, die een vergelijkbare tussenpositie in lijken te nemen: ze doen denken aan kleurrijke schilderijen én aan zachte hoofdkussens en warme kleren.

Een rand die op sommige plekken een beetje bobbelt, textiel dat net niet helemaal gladgestreken is: 2,5D, zo karakteriseert Hemaseh Manawi Rad (1995) haar wandtapijten. Ze lijken wel een beetje op schilderijen. Dat Manawi Rad haar tentoonstelling in het Noordbrabants Museum liet beginnen met een zelfportret, draagt daar natuurlijk ook aan bij (Hemaseh, 2023).

“Het is een knipoog naar de geschilderde zelfportretten van de oude meesters die in het museum hangen,” vertelt ze wanneer we samen de tentoonstelling bezoeken. Dat is overigens echt niet de enige manier waarop ze zichzelf afbeeldt: eigenlijk heeft ze ook behoorlijk wat gemeen met haar Perzische panter van panterprintstof (Natural Habitat, 2023). Kleren met die print vormen min of meer haar natuurlijke leefgebied, merkt de kunstenaar op.

Perzische tapijten en koeienprints

Manawi Rad werd geboren in Nederland, als kind van Iraanse migranten. Van huis uit kreeg ze het Farsi mee en op school leerde ze Nederlands. Al vroeg had ze het gevoel dat ze zich tussen twee culturen bewoog en bij geen van beide helemaal hoorde; iets dat je vaker hoort van kinderen van emigranten. Later, op de kunstacademie, las ze iets dat die situatie goed omschrijft: als je bijvoorbeeld Iraans-Nederlands bent, is je leven eigenlijk dat koppelteken. Dat kan frustrerend zijn, maar je kunt het tegelijkertijd ook omarmen: dat je eigen cultuur een combinatie is van twee andere.

Die tussenpositie is terug te zien in haar keuze om met textiel te werken. Ze vindt het fijn om niet te voldoen aan de verwachtingen die anderen hebben, bijvoorbeeld wanneer ze vertelt dat ze wandtapijten maakt. Dan denken veel mensen toch snel aan traditionele Perzische tapijten, die Manawi Rad inderdaad prachtig vindt. Vervolgens worden ze geconfronteerd met wat de kunstenaar zelf ‘carnavalsstoffen’ noemt en waar ze een zwak voor heeft: panter- en koeienprints bijvoorbeeld, en fluorescerend roze. Die probeert ze wel op gebalanceerde wijze in te zetten, zodat er geen sfeer ontstaat alsof elk moment de polonaise ingezet kan worden.

Manawi Rad heeft geen modeopleiding gedaan, waardoor de afwerking niet perfect is, maar daarin is ze niet geïnteresseerd. Voor haar zou dat de lol uit het maakproces halen. Een Perzisch tapijt is duurder als er een foutje in zit, vertelt ze, want dat is het bewijs van handwerk. Bovendien vindt ze het ook gewoon erg leuk om te zien waar iets even verkeerd is gegaan.

Textiel is voor haar vooral een manier om verhalen te vertellen. De keuze voor een bepaald materiaal of techniek heeft daar veel invloed op. Stoffen kunnen onder meer rustig overkomen, of juist boos. Ze kunnen ruw zijn, of glad en glanzend. Als voorbeeld noemt Manawi Rad vlammen, die op verschillende van haar tapijten te zien zijn. Vuur wordt snel geïnterpreteerd als gevaarlijk, maar kan ook eenvoudigweg een bron van warmte zijn. Ze moet vervolgens een manier zoeken om de vlammen wat zachter af te beelden. Op andere momenten kan het de prikkelende combinatie van twee soorten materiaal zijn die het uitgangspunt vormt. Vervolgens krijgt ze een beeld van het verhaal.

Iedereen wil weleens aan het circus ontsnappen

De keuze voor textiel is ook enigszins ingegeven door opstandigheid. Toen ze er net mee begon, kreeg ze weleens het verwijt dat ze met ‘hobbymoedermateriaal’ werkte. “Ja, hallo zeg,” dacht ze, “ik ben toch ook een vrouw?” Door de associatie tussen materiaal, gender en maatschappelijke positie, zijn er bovendien óók prachtige verhalen ontstaan. Manawi Rad vertelt enthousiast over quilts die vroeger ook werden gebruikt door vrouwen om boodschappen door te geven, die zo geheim bleven voor hun mannen. Misschien doet zij op een andere manier iets vergelijkbaars: een verhaal vertellen dat niet iedereen kan begrijpen. Haar tapijten ziet ze namelijk ook als een soort dagboeken.

De persoonlijke lading kan welhaast verraderlijk zijn. Het risico is namelijk dat je Manawi Rad misschien te oosters probeert te interpreteren. Haar symbolen en scènes kunnen mysterieus zijn, waardoor het verleidelijk is om te denken dat ze misschien wel uit de Iraanse of bredere Arabische cultuur komen. Dat is bij Manawi Rad zeker niet altijd het geval. Ze vertelt dat ze haar beeldtaal heel logisch vindt. Voor de toeschouwer is dat vaak echter niet het geval, ook omdat de kunstenaar zelf niet heel veel context biedt. Tegelijkertijd spreekt er ook iets universeels uit. Iedereen heeft wel iets meegemaakt dat doet denken aan de voorgenomen ontsnapping op Horses Dream of Leaving the Circus (2022).

Traditionele rituelen via de smartphone

Manawi Rad wordt blij van mensen die hun kijkervaringen met haar delen, en haar bijvoorbeeld vertellen dat ze zich als bi- of tricultureel persoon herkennen in het werk. Ik vertel Manawi Rad over mijn leeservaring van oeverloos (2022), van de Nederlandse dichter Nisrine Mbarki, dochter van Marokkaanse emigranten. Haar bundel is grotendeels in het Nederlands geschreven, maar veel gedichten bevatten ook passages in het Arabisch, Frans en Tamazight. Een substantieel deel van de bundel bleef voor mij daardoor letterlijk ontoegankelijk, maar ergens voelde dat wel logisch: waarom zou Mbarki zich beperken tot wat een autochtone Nederlander zou kunnen lezen? Manawi Rad kan zich hierin vinden en voegt toe dat Arabisch schrift op zichzelf erg mooi is, zelfs als je die regels niet kunt lezen.

Over lezen gesproken: tussen de rondleiding en het interview in, gebeurt er iets ontroerends. Manawi Rad wordt aangesproken door een vrouw die in het Engels vraagt of ze Farsi spreekt. Er ontstaat een gesprek en ze gaan samen op de foto voor een van de tapijten. Er volgt een omhelzing ter afscheid. Eenmaal terug vertelt Manawi Rad dat ze onder meer spraken over het Esphand (2021), met onder meer een hand met schepje, en een smartphone die een Facetime-gesprek laat zien. Anders dan veel westerse kijkers, herkende de vrouw het afgebeelde tafereel direct.

Manawi Rad vertelt dat de titel Esphand verwijst naar een plant die gebruikt wordt voor een vertrouwd ritueel binnen de Iraanse cultuur. Tijdens de coronajaren voerde haar moeder dit ritueel uit, tijdens het beeldbellen, om op afstand toch haar dochter te kunnen beschermen. Hoewel Manawi Rad zelf niet in dit ritueel gelooft, voelde ze de ouderlijke liefde die eruit sprak, zelfs via de telefoon. Op het tapijt is ook de tekst in Farsi te lezen die haar ouders uitspreken tijdens het ritueel. Lachend vertelt ze dat onze medebezoeker die tekst wél kon lezen; zijzelf kan het namelijk niet.

Manawi Rad vertelt dat zij en haar ouders elkaar niet altijd even goed begrijpen als het gaat om talige communicatie. Dat kan frustrerend zijn, zeker in haar puberteit, maar vaak levert het ook grappige situaties op. Bovendien zijn er natuurlijk ook non-verbale alternatieven, zoals fruit pellen voor de ander; iets dat haar moeder nog elke keer doet als Manawi Rad op bezoek komt. Dat is te zien op Understanding IV (2023); een goed voorbeeld van hoe regelmatig handen opduiken in haar werk.

Zo kun je haar wandtapijten ook zien: als non-verbale communicatie, zowel via de voorstelling als het materiaal. Alleen al de combinatie van stoffen roepen allerlei verbanden op, binnen en buiten de kunst. Ze lijken op schilderijen, maar ze doen ook denken aan zachte hoofdkussens of een lekker warme jas. Dat geeft ze een intieme uitstraling, die versterkt wordt door het zichtbare handwerk. Zulke associaties maken Manawi Rads tapijten ontzettend hybride en daardoor zo rijk.

Hemaseh Manawi Rad neemt van 11 mei tot en met 9 juni deel aan een groepstentoonstelling in Breda, georganiseerd door Étoile du Nord. Van 11 mei tot en met 9 september exposeert ze in Stichting Bewaerschole in Burgh-Haamstede.