‘Essayist pur sang’ Tijs Goldschmidt krijgt P.C. Hooft-prijs 2023

De P.C. Hooft-prijs 2023 wordt toegekend aan schrijver en bioloog Tijs Goldschmidt. ‘Hij schrijft nooit zomaar een populair-wetenschappelijke verhandeling, hij bedrijft literatuur’, zegt de jury over Goldschmidt.

Tijs Goldschmidt (1953) ontvangt op 25 mei 2023 de P.C. Hooft-prijs voor beschouwend proza, een van de belangrijkste prijzen van Nederland.

Goldschmidt promoveerde als bioloog op het onderzoek naar cichliden in het Victoriameer, maar besloot zich vanaf 1993 volledig op schrijven te richten.

In zijn debuut als schrijver Darwins hofvijver (1994), bouwt hij verder op zijn promotieonderzoek, maar verweeft hij het persoonlijke en het wetenschappelijke met elkaar. Het boek is in diverse landen uitgebracht.

Daarna publiceerde hij vele essays, gebundeld in onder andere Oversprongen (2000), Kloten van de engel (2007), Vis in bad (2014) en Wolven op het ruiterpad (2022).

In dat laatste boek (ondertitel: Over mensen en andere roedeldieren) verbindt de essayist volgens de jury met verbluffend vernuft de verspreiding van tulpensoorten met die van migranten en vluchtelingen. Hij laat niet alleen zien hoe beweging en verandering de evolutie voortstuwen, maar ook dat zowel mensen als andere dieren zich steeds nieuwe plaatsen moeten bevechten en hoeveel inventiviteit en eenzaamheid daarbij komt kijken.

Het leverde hem de Jan Wolkersprijs 2022 voor beste natuurboek op. “Goldschmidt lees je om zijn kennis, inzicht, humor, overdenkingen en stijl. En omdat we onszelf ook wel eens afvragen hoelang exoten eigenlijk exoot blijven. Een feest”, schreef Trouw over dit boek, dat ook diverse eindejaarslijstjes van 2022 haalde.

Schrijven als manier van denken

Voor Goldschmidt is schrijven in feite pure noodzaak. “Als geen enkele uitgever interesse zou hebben om mijn werk uit te geven, dan zou ik toch zo ongeveer doen wat ik nu doe”, vertelt hij. “Het is voor mij een manier om over dingen na te denken en mijn gedachten te ordenen. Dat doe ik ook wel als ik met mensen praat, maar het gaat me beter af als ik alleen ben en schrijf. Ik heb het dus nodig als bezigheid en mis het ook erg als ik het niet doe.”

Tijs Goldschmidt: ‘Schrijven is voor mij een manier om over dingen na te denken en mijn gedachten te ordenen’

Dat dit hem op een dag de P.C. Hooft-prijs zou opleveren, had hij niet durven dromen. “De P.C. Hooft-prijs staat bij mij hoog aangeschreven. Talloze schrijvers die ik heel goed vind, hebben hem gekregen. Ik kan eigenlijk nog niet geloven dat deze eer mij nu ook ten deel valt. Toen ik eenmaal wat frases uit het juryrapport hoorde tijdens een telefoongesprek, begon ik toch te geloven dat het waar was.”

Buitengewoon divers oeuvre

De jury (Maxim Februari, Mirjam van Hengel, Sinan Çankaya, Daniël Rovers en Sana Valiulina) beschrijft Goldschmidt van de P.C. Hooft-prijs als “een essayist pur sang”: ‘Hij schrijft nooit zomaar een populair-wetenschappelijke verhandeling, hij bedrijft literatuur. Hij formuleert elegant en bedachtzaam, is een meester van de lichte ironie en zijn formuleringen zijn helder belijnd, zichtbaar zorgvuldig gecomponeerd en van een soepele talige muzikaliteit.”

De jury: ‘Hij formuleert elegant en bedachtzaam, is een meester van de lichte ironie’

In het juryrapport wordt Goldschmidt ook nog geroemd om zijn “buitengewoon diverse oeuvre” en om zijn taal: “Als essayist is hij een verteller die weet dat inhoud en vorm hand in hand gaan. Hij is een meester in het verschuiven van accenten, het leggen van onverwachte relaties en het opkloppen van sleetse verbanden.”

De jury karakteriseert hem tot slot als “een eenling die op allerindividueelste wijze steentjes gooit in het culturele water dat hem omringt’ en merkt op dat Goldschmidt minder familie is “van schrijvende wetenschappers als Frans de Waal en Charles Darwin dan familie van essayisten als Rudy Kousbroek en Willem Jan Otten.”

De P.C. Hooft-prijs

De P.C. Hooft-prijs voor Letterkunde, die voor de 75^ste keer wordt uitgereikt, is zowat de belangrijkste Nederlandse literatuurprijs voor een oeuvre. Het Literatuurmuseum organiseert op 25 mei de uitreiking aan Tijs Goldschmidt. De staatsprijs wordt jaarlijks toegekend, afwisselend voor verhalend proza, beschouwend proza en poëzie. De P.C. Hooft-prijs bedraagt 60.000 euro.

Eerdere laureaten in de categorie beschouwend proza zijn onder anderen: Maxim Februari (2020), Bas Heijne (2017), Willem Jan Otten (2014), Gerrit Komrij (1993) en Hugo Brandt Corstius (1987).