Een duet zonder valse noten: hoe de Belgische en Nederlandse muzieksector elkaar gemakkelijk vinden

Dat muzikanten en concertzalen in de Lage Landen de handen in elkaar slaan, is logisch: ze delen niet alleen een taal en een grens, maar kunnen voor hun samenwerkingen rekenen op overheidssteun. Het buurland dient vaak als opstapje voor grotere internationale ambities.

“Het zou fijn zijn / Als jij eens ziet dat ik probeer”, zingt de Vlaamse zanger Metejoor op zijn nieuwste hit ‘Wat wil je van mij’. Zijn Nederlandse duetpartner Hannah Mae kaatst de bal meteen terug: “Hoe jij naar mij kijkt / Ik doe het vast wel weer verkeerd”.

De fans van Metejoor kijken er al lang niet meer van op als hun held het aanlegt met een noorderbuur: het is al de vierde keer dat hij dat doet in twee jaar tijd, na ‘1 op een miljoen’ met Babet, ‘Rendez-vous’ met Emma Heesters en ‘Kijk ons nou’ met Snelle. Met dat laatste nummer werd hij in 2022 genomineerd voor de Vlaamse muziekprijs Zomerhit, waar naast zijn nummer nog drie andere Vlaams-Nederlandse duetten werden genomineerd.

In de hitparade zit het dus wel snor met de banden tussen de buurlanden, en dat is al enkele jaren zo. Het schoolvoorbeeld is natuurlijk ‘Zoutelande’, de grote hit voor de Zeeuwse band BLØF en de West-Vlaamse zangeres Geike Arnaert, maar in datzelfde jaar was er ook Ellie, geproducet door de Belg Regi Penxten en gezongen door de Nederlander Jaap Reesema. De Vlaamse groep Bazart vroeg Eefje de Visser als gastzangeres, Froukje herwerkte haar song ‘Licht en donker’ met Willem Ardui van de Antwerpse groep Blackwave en Regi ging nog eens in zee met Emma Heesters, die van Metejoors ‘Rendez-vous’, voor zijn eigen hit ‘Zwaartekracht’.

Al die nummers zijn in het Nederlands, de taal die Vlaanderen en Nederland verbindt. Met zo’n duet vergroot je dus je kans om in twee landen een hit te scoren in plaats van in één. Die redenen om samen te werken gaan ook op achter de schermen van de muzieksector, vindt Mike Naert van Het Depot in Leuven. Hij werkt sinds september 2022 intensief samen met Muziekgieterij in Maastricht rond de ontwikkeling van jong muzikaal talent.

Als eerste wapenfeit hebben de twee clubs samen een artist in residence gekozen, de Belg Caspar Auwerkerken. Later willen de twee zalen nog nieuw talent aan elkaar tippen en samen manieren zoeken om dat talent een zo breed mogelijk forum te geven. “Het is perfect denkbaar dat Muziekgieterij een podium cureert op ons festival M-IDZOMER of dat wij deelnemen aan een van hun evenementen”, zegt Naert. “We kunnen elkaars ruimtes en materiaal gebruiken. De zalen liggen ook maar op een uur rijden van elkaar, dat valt allemaal mee.”

“Zo’n samenwerking begint niet met organisaties die grote afspraken maken, maar met mensen die elkaar vinden. Onze medewerker Fré heeft al jaren een goed contact met de mensen van Muziekgieterij. Toen wij tien jaar geleden onze zaal verbouwden, zijn ze uit Maastricht in Leuven komen kijken. Wij hebben het omgekeerde gedaan vlak voor de coronapandemie, toen zij hun nieuwe gebouw openden met daarin ook ruimte voor repetitielokalen en een grote opnamestudio. Net als wij zijn zij meer dan een concertwerking en hebben ze veel aandacht voor talentontwikkeling. Op dezelfde manier werken we met BIRD in Rotterdam rond soul, funk en nu-jazz.”

Tournee

Naast Belgische en Nederlandse zalen die elkaar zelf vinden probeert het Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond in Amsterdam een aanspreekpunt te zijn voor Vlaamse kunst en talenten aan beide kanten van de taalgrens. Daaruit vloeien nieuwe kansen voort, vertelt muziekcoördinator Daniël De Keizer.

“De Ancienne Belgique in Brussel en Motel Mozaïque in Rotterdam programmeren al enkele jaren GrensGeluid, een concept waarin een Belgische en een Nederlandse artiest iets nieuws creëren. We nodigen ook elk jaar de laureaten van Sound Track uit in de Brakke Grond. Dat is een talententraject van de Vlaamse koepelorganisatie VI.BE, het Clubcircuit, de Ancienne Belgique en de Brusselse jeugdhuizenorganisatie Entree.”

Vlaamse en Nederlandse muziekorganisaties vinden elkaar ook, en zelfs vaker, in koepelverenigingen waar meerdere Europese landen in vertegenwoordigd zijn. Zo zijn de Ancienne Belgique in Brussel en de Melkweg in Amsterdam allebei lid van Liveurope, samen met nog twintig andere clubs die elkaar steunen in het boeken van beloftevolle groepen. In REMA, de Europese organisatie voor vroege klassieke muziek, zitten veertien Belgische en vijf Nederlandse organisaties, van de Bozar in Brussel tot het Koninklijk Conservatorium van Den Haag.

Wouter Van Looy heeft zelf zo’n Europees netwerk uit de grond gestampt. Hij organiseerde in 1995 voor het eerst Oorsmeer, een avontuurlijk muziek- en geluidskunstfestival voor kinderen. Vandaag heet het Big Bang en vindt het plaats in dertien landen. Van Looy heeft de organisatie gestut met de vzw Zonzo Compagnie, die daarnaast reizende voorstellingen maakt en andere projecten in elkaar steekt.

Het zaadje voor Big Bang werd geplant in Nederland, vertellen Van Looy en Emma Driesprong, die verantwoordelijk is voor de internationale relaties en de subsidies vanuit de Europese Unie. “November Music, een festival voor avontuurlijke muziekliefhebbers in ’s-Hertogenbosch, was al snel geïnteresseerd. Later hebben we samengewerkt met Tivoli/Vredenburg in Utrecht, nu is het Wilminktheater in Enschede onze partner. Met die organisatie deelden we al de interesse in experimentele muzikanten van daar zoals klankinstallatiekunstenaar Hans van Koolwijk, drummer Han Bennink en vocalisten als Greetje Bijma en Jaap Blonk.”

“Een Vlaams-Nederlandse samenwerking begint niet met organisaties die grote afspraken maken, maar met mensen die elkaar vinden"

Net als bij Het Depot en Muziekgieterij stoelt de samenwerking tussen de partners van Big Bang op een duidelijke inhoudelijke basis, zegt Van Looy. “We richten ons naar niet-commerciële muziek en vragen dat onze partners op een artistieke manier dialogeren en niet op een educatieve. Acts waarbij wordt uitgelegd hoeveel snaren op een gitaar staan of hoe je een viool stemt vallen buiten onze missie. Omdat dat van in het begin zo duidelijk is, hebben we daar nooit problemen mee gehad.”

“Zo zijn er ook de muziekkamers, korte concerten van vijftien tot twintig minuten waarvoor artiesten carte blanche krijgen. Dat concept komt in alle edities van Big Bang terug, maar iedereen vult het anders in: de ene nodigt studenten van het conservatorium uit, de andere wil muzikanten uit een bepaald genre aan bod laten komen.”

“Ik programmeer zelf de edities in Frankrijk en Luxemburg, voor de andere gebeurt dat in overleg”, legt Van Looy uit. “Dan krijg ik uit pakweg Athene de vraag of we voor een heel specifieke plek in het programma nog een goede act kennen en dan zoek ik tot ik bijvoorbeeld een Nederlandse of Spaanse groep vindt die daar kan gaan spelen”, vult Driesprong aan.

“We hebben ook een databank aangelegd met alle artiesten op alle edities van Big Bang. Binnen ons netwerk is ook een apart groepje ontstaan met partners die over een eigen symfonisch orkest beschikken. Vanuit Antwerpen zijn we daar minder bij betrokken omdat we zelf geen orkest hebben, maar die samenwerking kunnen we alleen maar toejuichen.”

Ook Naert droomt er op termijn van om de samenwerking met Muziekgieterij verder uit te breiden naar andere landen. Hij praat daarvoor al met clubs in Luxemburg en het Franse Nancy. “Mocht dat lukken, dan krijgen de bands die we onder onze vleugels nemen meteen veel meer kansen. Je kan er dan je eerste buitenlandse tourneetje van maken. Al die zalen liggen maximaal 250 kilometer van elkaar, zelfs voor een beginnende band met een bescheiden busje is dat goed te doen.”

Soep

Zowel de Nederlandse als de Vlaamse regering – in België is cultuur een bevoegdheid van de gemeenschappen – leggen in hun visieteksten de nadruk op internationale samenwerking in de cultuursector, met speciale aandacht voor de ander.

Dutch Culture, de organisatie die de internationale activiteiten van Nederlandse kunstenaars in het buitenland stimuleert, noemde België en specifiek Vlaanderen een van de focuslanden voor de periode 2017-2018. En Vlaams cultuurminister Jan Jambon schrijft in zijn beleidsnota dat hij veel belang hecht “aan het verbreden en uitdiepen van onze culturele en taalkundige band”. Daarbij vermeldt hij dat hij de literatuur- en filmfondsen van Vlaanderen en Nederland laten samenwerken, over muziek staat er niets specifieks.

“Ik durf te zeggen dat Vlamingen er beter in slagen om talent uit de vijver te vissen dan Nederlanders. Noem het een vechtersmentaliteit"

Desgevraagd verwijst Jambons woordvoerder Olivier Van Raemdonck per e-mail naar de rol van De Brakke Grond als het gaat om het leggen van “relevante en duurzame verbinding tussen Vlaamse en Nederlandse culturele spelers”. Daarnaast stipt hij VI.BE aan als partner, bijvoorbeeld voor Eurosonic Noorderslag, het showcase-festival in Groningen waar telkens op zaterdag een “Nederlands-Vlaamse insteek” is in de vorm van onder meer infosessies.

Ook de samenwerking met Nederlandse popkoepels is een voorbeeld van de inbreng van VI.BE. “De collega’s van Friesland Pop hebben Lokale Helden gekopieerd, waarbij lokaal talent op zoveel mogelijk plekken in Vlaanderen speelt, maar daar heet het Helden van Hier. Evenzeer wisselen we met productiehuis Popfabryk in Friesland artiesten uit op songschrijfkampen.”

Een opvallend initiatief is de open call van de Nederlandse ambassade in België. Die ontvangt verspreid over vier rondes zeventig tot tachtig aanvragen per jaar, zegt cultureel attaché Hanna Oosterbaan. Toegekende bedragen variëren tussen de 1.500 en 8.000 euro. “Dat is beperkt, maar helpt wel om een reis, een verblijf of vertalingen te bekostigen”, klinkt het. De lijst van goedgekeurde projecten wordt niet vrijgegeven om de privacy van de aanvragers te beschermen, maar Oosterbaan kan wel het voorbeeld geven van muzikant Eefje de Visser. Zij kreeg een toelage voor Bitterzoet, de concertfilm die ze in juli 2020 uitbracht. Ook het Festival van Vlaanderen ontving subsidies van de ambassade.

Ook de Europese Unie moedigt de culturele samenwerking tussen de lidstaten aan met Creative Europe, een platform voor culturele en creatieve organisaties dat in 2022 voor 385 miljoen euro aan subsidies mocht uitreiken. Zonzo Compagnie is een van de organisaties die daar gebruik van maakt. “De helft investeer je zelf, de helft betaalt de EU”, zegt Driesprong. “Bij elke projectronde is de insteek anders, de laatste ging onder meer over digitale projecten en de versterking van de artistieke competenties.”

Ontdek de wereld, begin bij je buurland en krijg hulp van de overheid: het klinkt als een goed principe en al helemaal als je dezelfde taal spreekt. Toch blijven België en Nederland twee verschillende landen. Op de homepage van OverBruggen.info, een portaalsite die de samenwerking tussen Vlaamse en Nederlandse kunstenaars wil verbeteren, staat een nogal onheilspellende zin: “Er loopt een grens, dwars door het Vlaams-Nederlandse culturele veld. Die is gemarkeerd met stoeptegels, greppels, prikkeldraad en gietijzeren palen.”

Op dezelfde site vind je een aparte pdf met tips om de culturele verschillen te overbruggen. De conclusie: “[Het is] altijd goed om je bewust te zijn van je eigen houding en stijl, waarbij Nederlanders beseffen dat hun informele omgangs- en communicatiepatronen niet vanzelfsprekend zijn en Vlamingen dat hun strategische en indirecte vorm van communiceren voor verwarring en onduidelijkheid kan zorgen.”

Emma Driesprong kan het weten, ze is zelf Nederlandse. “Als wij zeggen waar het op staat, vinden de Vlamingen het soms intimiderend. Omgekeerd heeft Vlaanderen een unieke esthetiek. Theatermakers en muzikanten laten hier meer abstractie toe. Recent presenteerden we de Antwerpse HOP FROG-fanfare in Frankrijk. Achteraf kwam de programmator naar ons om te zeggen dat het een typisch Vlaamse anarchie in zich had.” Van Looy treedt haar bij: “Wij gaan anders om met de regels van de kunst dan de Nederlanders. Je kunt onze voorstellingen vergelijken met een soep die lekker smaakt, maar waarvan niemand weet hoe die tot stand is gekomen.”

Naert ziet die problemen minder, maar merkt wel iets anders op. “Ik durf te zeggen dat Vlamingen er beter in slagen om talent uit de vijver te vissen dan Nederlanders. Noem het een vechtersmentaliteit. Ik denk ook dat er meer Vlaamse artiesten in Nederland spelen dan Nederlandse in Vlaanderen. Nu is er wel een kentering bezig dankzij een nieuwe generatie popartiesten uit Nederland zoals Froukje, S10 en Merol, maar het is toch lang anders geweest.”

Daniël de Keizer van De Brakke Grond treedt hem bij, maar formuleert het voorzichtiger: “In Nederland hebben enkele grote concertzalen hun eigen productiehuis, maar die zullen sneller makers helpen die al wat verder staan in hun ontwikkeling. Een popzaal in België zoals Trix heeft niet alleen artiesten in residentie, maar biedt ook repetitieruimtes aan en organiseert zelfs muzieklessen voor beginners. VI.BE speelt daar ook een belangrijk rol in: zij hebben de kennis om een Belgische band te begeleiden van het prille begin tot het internationale succes.”

"Ik denk dat we nog trotser mogen zijn op het niveau van onze artiesten en de mensen die hen omringen"

“De Muziekgieterij heeft veel meer budget en dubbel zoveel personeel als wij. Nederland is natuurlijk drie keer zo groot als Vlaanderen, maar cultuur wordt daar ook meer gewaardeerd”, vindt Naert. “Bij ons vinden mensen cultuur ook belangrijk, maar tijdens de coronapandemie is onze sector toch weer vaak weggezet als vertier en plezier, zonder het economische en maatschappelijke belang ervan te erkennen. Ik denk dat we nog trotser mogen zijn op het niveau van onze artiesten en de mensen die hen omringen.”

In de laatste naweeën van het virus ziet De Keizer nog een kans: “Tijdens de crisis moesten programmatoren het noodgedwongen dichter bij huis zoeken. Daardoor konden de Vlamingen zich meer laten zien in Nederland en omgekeerd. Ik merk dat die reflex nog niet weg is.”