literatuur

‘Een bevrijdende eruptie’: Anja Meulenbelt krijgt de P.C. Hooft-prijs 2026

De P.C. Hooft-prijs voor beschouwend proza wordt in 2026 voor het eerst toegekend aan een vrouw: Anja Meulenbelt. In 1976 brak ze door met De schaamte voorbij, haar bekendste boek dat nog altijd nieuwe generaties aanspreekt. In haar oeuvre neemt ze altijd een politiek uitgesproken positie in. De jury noemt Meulenbelts taal dan ook ‘direct betrokken en bewust subjectief’.

Anja Meulenbelt (Utrecht, 1945) reageerde verbaast toen zij het nieuws hoorde: “Dit kan helemaal niet, dat was mijn eerste gedachte, ik ben veel te controversieel voor deze prijs. Ik ben zelden gezien als iemand die qua literatuur een rol speelde. Tegelijkertijd weet ik dat mijn werk er wel degelijk toe doet. Ik weet wie mijn boeken lazen, wat ze ermee hadden. En nog steeds, want er is een soort revival gaande. Het winnen van deze prijs ligt misschien wel in het verlengde daarvan.”

De P.C. Hooft-prijs 2026 voor het oeuvre van Anja Meulenbelt is toegekend op voordracht van een jury bestaande uit Tijs Goldschmidt, Chris Keulemans, Christine Otten, Marjan Slob en Gijsbert Pols.

De jury omschrijft Meulenbelts oeuvre als “bewust subjectief”: “Meulenbelt is er diep van doordrongen dat beschrijven altijd plaatsvindt vanuit een positie, vanuit een lichaam dat betekenissen krijgt opgedrongen op grond van klasse, gender, etniciteit, gezondheid en vanuit een geest die beheerst wordt door taboes, ideologie en de afwas die nog gedaan moet worden”, schrijft de jury. “De taal die Meulenbelt in De schaamte voorbij (1976) begint te ontwikkelen, is daarom niet afstandelijk, analytisch en schijnbaar neutraal, maar direct betrokken, synthetiserend en bewust subjectief.

Meulenbelts oeuvre strekt zich uit over een halve eeuw en bestaat uit boeken, artikelen, lezingen, toespraken, interviews, pamfletten, posts en commentaren. De autobiografie De schaamte voorbij betekende haar definitieve doorbraak als auteur. Daarnaast was Meulenbelt actief in de vrouwenbeweging en had een politieke loopbaan, onder andere als lid van de Eerste Kamer voor de SP.

In de jaren 1980 riep Meulenbelt met een aantal andere vrouwelijke schrijvers de Anna Bijns Prijs in het leven. Dit deden ze uit onvrede over de structurele benadeling van vrouwen bij het vergeven van literaire prijzen. Dat ze nu zélf de P.C. Hooft-prijs krijgt voor haar oeuvre, laat zien dat de tijden aan het veranderen zijn.

“Het verleden laat zich – zoals ook Meulenbelt in haar werk steeds weer heeft laten zien – niet corrigeren, hooguit verwerken, om zo een betere toekomst mogelijk te maken. De voordracht van Meulenbelt is bedoeld als een bevrijdende eruptie, als een heilzame breuk die ruimte maakt voor heel veel nieuwe mogelijkheden”, aldus de jury.

De jury noemt De schaamte voorbij een van de weinige politiek uitgesproken en vernieuwende boeken uit de jaren zeventig die anno 2025 niet in de categorie curiosa uit een onherroepelijk tijdperk liggen te verstoffen. Nog altijd pakken nieuwe generaties het op. De jury roemt de “directe, rauwe en staccatostijl”. ‘Wie de schoonheid van die stijl probeert te beschrijven, zal eerder bij vergelijkingen met Janis Joplin dan bij Maria Callas uitkomen en eerder bij woorden als ‘sprankelend’ en ‘energiek’ dan bij ‘verfijnd’. Maar verfijning valt dan ook niet te verwachten in een boek waarin met zoveel gebroken moest worden, waarin zoveel benoemd moest worden wat voorheen onzegbaar bleef.”

Meulenbelt houdt nog altijd enorm van haar vak. Dit najaar verscheen Niet van gisteren. Memoires maar dan anders¸  waarin het persoonlijke nog steeds politiek is.

“Schrijven is voor mij altijd een fantastische manier geweest om mijn boeltje een beetje bij elkaar te houden. Te begrijpen waar ik woon en wat er aan de hand is. Het spaart een psychiater uit, zeg ik wel eens. Ik vind het vooral fijn om te merken dat veel mensen mijn werk waarderen. Vaak hoor ik ‘jij zegt wat ik denk’ en dat vind ik een reuzemooi compliment. Dat me hiervoor nu de literatuurprijs met de meeste status in Nederland is toegekend, dat had ik echt achter geen enkele jury gezocht.”

Het Literatuurmuseum organiseert de feestelijke uitreiking van de P.C. Hooft-prijs in mei, rond de sterfdag van P.C. Hooft. Aan de prijs is een bedrag van 60.000 euro verbonden.

• anja meulenbelt
• oeuvreprijs
• P.C. Hooft-prijs