literatuur
De olifant die een pirouette wil uitvoeren. Het nooit querulante oeuvre van Toon Tellegen
(Yves van Kempen) ONS ERFDEEL – 2016, NR 3, PP. 34-41
Een vorig leven is de titel van de in 2015 verschenen autobiografische roman van Toon Tellegen (1941). Daarin blikt hij terug op zijn kindertijd in het stadje N., dat de plattegrond heeft van zijn geboorteplaats Brielle. Centraal in het boek staat de bijzondere relatie tussen de twaalfjarige Toon en de vader van zijn schoolkameraadje Otmar, de fabrieksarbeider Jacob Laagwater. De man is voortdurend in de weer met het creëren van een eigenzinnig Godsbeeld waarin de Almachtige vooral figureert als een besluiteloze, tragische marskramer in goede bedoelingen. Leegwater heeft zich voorgenomen “aan te tonen dat wat de mensen over God beweren onjuist is. Niet dat het onzin is maar onjuist.” Hoe het dan wel zit verpakt hij in eigenzinnige apocriefe vertelsels die hij met smaak opdient en waarin een loopje wordt genomen met oorspronkelijke Bijbelteksten. Het zijn bizarre verhalen vol verrassende wendingen waar de toch al fantasierijke knaap ademloos naar luistert.
Naast bewondering voor de vertelkunst van Laagwater heeft hij in die jaren een fascinatie voor onbekende zegswijzen en ongebruikelijke woorden als zielenrust, symbool, schamper en aanvaarden. Hij noteert ze trouw in een speciaal schriftje en geeft er vervolgens een eigen wending aan: “Aanvaarden zoals hij was… schreef ik erin en ik dacht aan mensen die ik kende. Zou ik die ook moeten aanvaarden zoals ze waren…? De juffrouw in de eerste en tweede klas, die sloeg en elke dag straf uitdeelde, zou ik die ooit kunnen aanvaarden zoals ze was? En Hitler? En Judas?”
Op een ander moment gaat hij aan de haal met het begrip “querulant”: “Ik dacht eerst dat een querulant een vogel was. Ik had iemand ook wel eens een papegaai of een gans of een aasgier horen noemen. In de boekenkast van mijn vader stond een boek: Zien is kennen!, met alle vogels erin die in Nederland voorkwamen. (…) Ik bladerde door het boek. Misschien had je wel de roodkopquerulant en de kleine, bonte strandquerulant en misschien ook de coloradoquerulant…Die vogels heten natuurlijk zo omdat ze queruleren, dacht ik. Kraaien krassen, ganzen gakken, querulanten queruleren.”
Deze combinatie van speelsheid en inventiviteit gecombineerd met ernstig gepeins zal een constante blijven in het oeuvre van Tellegen. De diverse herinneringen uit zijn jeugdjaren in het diepgelovige Brielle refereren niet alleen aan een vroege taalgevoeligheid en worsteling met het geloof, ze leggen tevens de wortels van zijn schrijverschap bloot.
Verder lezen?
Dit is een artikel waarvoor je moet betalen. Koop dit artikel of neem een abonnement om toegang te hebben tot alle verhalen van de lage landen.
Reactie plaatsen
Aanmelden