Breda Photo 2020 toont het beste beeld van deze barre tijden

Onder de noemer the best of times, the worst of times gaat het tweejaarlijkse fotofestival Breda Photo op zoek naar de tijdgeest van dit vermaledijde jaar 2020. De coronacrisis, de klimaatverandering en het opkomende populisme passeren allemaal de revue, maar er is evengoed ruimte voor werken die emancipatie en empowerment centraal stellen.

“It was the best of times, it was the worst of times”, is de openingszin van Charles Dickens’ roman A Tale of Two Cities, die zich afspeelt in de verwarrende jaren vlak voor de Franse Revolutie. De organisatoren van Breda Photo zagen zich met een gelijkaardige uitdaging geconfronteerd in de zoektocht naar een overkoepelend thema voor deze negende editie van het festival. “Er woeden vele debatten tegelijk”, zegt curator Geert van Eyck. “Onderwerpen als #metoo, het postkolonialisme en Zwarte Piet, maar ook de klimaatverandering en de coronacrisis komen als een lawine op je af. Tegelijkertijd is het niet alleen maar ach en wee: met onze selectie willen we ook duidelijk maken dat er een kanteling mogelijk is.”

Dat het festival in dit coronajaar überhaupt kan plaatsvinden, mag op zich als een overwinning beschouwd worden. Het compromis is wel dat het parcours, een afwisseling van indoor en outdoor, zich beperkt tot een zestal locaties in het stadscentrum van Breda. De tijd dat je per veerbootje de postindustriële outskirts van de Oranjestad kon verkennen, lijken voorbij.

Niet naar het skatepark

Alhoewel. Normaliter had ook het skatepark Pier 15, aan een havenkaai anderhalve kilometer buiten het stadscentrum, deel uitgemaakt van het parcours, ware het niet dat er al meteen na de opening van het festival een relletje uitbarstte dat zo 2020 is dat je auw zegt. Op de vloer van het skatepark had fotograaf Erik Kessels het kunstwerk Destroy My Face laten aanbrengen, een verzameling gemanipuleerde foto’s van vooral vrouwen die plastische chirurgie hadden ondergaan. Uit de beelden van opgepompte lippen, littekens, versteende botoxgezichten en oranje perma-tans zou dan moeten blijken dat ‘naturel’ toch mooier is. Bedoeling was dat de beelden vervolgens door rolschaatswielen bekrast zouden raken. De bijbehorende kritiek op het perfectie-ideaal van Instagram cum suis kunt u er zelf wel bij dromen.

Enkele actiegroepen kwamen evenwel in het verweer en Kessels kreeg zelfs het verwijt van vrouwenhaat naar zijn hoofd gegooid. Buitenlandse sponsors van de skatehal werden zenuwachtig en voor je cancel culture kon mompelen verwijderde Pier 15 het kunstwerk weer. Veel gedoe om een installatie met een hoog gimmickgehalte.

Paradoxaal tijdsgewricht

Niet getreurd, er blijft in Breda meer dan genoeg te bezichtigen. Drie locaties vormen de zwaartepunten van deze editie: het voormalige KPN-gebouw aan de Oude Vest, de China-tentoonstelling in de Grote Kerk en de expo Power to the Models in het Stedelijk Museum. Iedere locatie benadert dit paradoxale tijdsgewricht op een andere manier.

In het KPN-gebouw overheerst een verstilde melancholie. In de wandelgangen van deze gestripte communicatiebunker hangt nog een zweem van ambtelijke automaatkoffie. “Is het niet spannend om ooggetuige te zijn van het ontstaan van een nieuwe orde?”, klinkt het provocerend bij de ingang. In veel van de getoonde werken vechten het persoonlijke en politieke om voorrang. In de unheimliche zwart-witte snapshots van de Roemeense Kincsõ Bede bijvoorbeeld, waarin de rebellie van de eenentwintigste-eeuwse jeugd clasht met de nostalgie naar het Ceaușescu-tijdperk. Terwijl een uitstervende generatie geen blijf weet met haar heimwee naar de nieuwe orde van het “genie van de Karpaten”, leeft de jeugd met de geërfde en onuitgesproken trauma’s.

Seppe Vancraeywinkel, een van de schaarse Belgen tijdens deze editie, creëert met de zwart-witte reeks Within the Bubble of Surroundings een melancholische ode aan de vriendschap. Vancraeywinkel toont een groep vrienden op tocht door een overweldigend landschap. Uit het werk spreekt een diep verlangen om zich terug te trekken uit de maatschappij, als het zou kunnen zelfs buiten de tijd. De bubble uit de titel verraadt dat die buitenwereld andere plannen heeft. Het laatste beeld op deze locatie toont een coronadode. Alsof deze tijden nog een memento mori nodig hadden.

Blockbuster

De tentoonstelling in de Grote Kerk is een blockbuster rond het thema China Imagined. Het werk van hedendaagse Chinese fotografen kan, in navolging van de betreurde Ren Hang (1987-2017), op veel interesse rekenen. De curatoren brengen een massa diverse stemmen samen om het publiek een fascinerende inkijk te geven in de veelkleurige, soms absurde realiteit van het dagelijkse leven in China. Hier wordt een poging ondernomen om verder te kijken dan het wantrouwige mainstreamdiscours over de Aziatische supermacht, waarin de retoriek van ‘het gele gevaar’ nooit ver weg is.

De anonieme fotograaf Coca geeft een coronaplaagstoot met zijn reeks 100000 People Wearing Masks, maar verder overheersen thema’s als de botsing tussen traditie en moderniteit – de keuze van een barokke kerk als locatie is veelzeggend in deze context – en voorzichtig verzet tegen conformiteit en autoritarisme. De meeste aandacht eist de installatie The Alien Street van Hua Weicheng op, waarin de bezoeker te gast is in het universum van Mister Sun, een thuisloze die van een in puin vallend pretpark zijn stek heeft gemaakt en die de kijker niet aflatend trakteert op zijn paranoïde wederwaardigheden.

De schuld van de media

De expositie Power to the Models, even verderop in het Stedelijk Museum, geeft nog het meeste stof tot nadenken. Curator Jan Hoek focust op verhalen van individuen en groepen die hun representatie in beeld en op het publieke forum zelf in handen nemen. “Het zal in deze tijden niet snel niet de schuld van de media zijn”, hoor ik mezelf nog brommen bij het wedervaren van vlogger Ismail Ilgun. Hij maakte een half decennium geleden naam als “treitervlogger”, waarop de kletsende klasse in Nederland zozeer over de rooie ging dat zelfs premier Rutte zich ermee meende te moeten bemoeien. Het parcours dat hij daarna aflegde, verliep grotendeels buiten beeld. Hij is nu coach en mentor, getrouwd en omgeturnd tot vrome moslim.

Het verhaal van Bruin Parry is oprecht hartverwarmend: Parry heeft het syndroom van Down, maar vervangt via zijn veeltallige sociale media de traditionele representatie van Downpatiënten door een fantasierijk alter ego.

Waar begint de propaganda?

Dat dergelijke mediatieke empowerment ook op zijn eigen grenzen stuit, bewijst dan weer de installatie van Dick de Koning. Tijdens de recente boerenprotesten in Nederland ontpopte hij zich tot pleitbezorger van de belaagde boerenstand. De grote gebaren worden niet geschuwd: tussen de foto’s en beeldschermen met beelden van modern, verantwoord en ecologisch boerenbedrijf parkeerde De Koning de speelgoedtractor van zijn zoon, inclusief bordje: “Heeft mijn zoon nog een toekomst? De keuze is aan u!” Won’t somebody please think of the children? Bijna alle models vinden dat ze ondergewaardeerd, misbegrepen en verkeerd gerepresenteerd worden door de media, en nemen dan maar zelf het heft in handen. Waar de correctie ophoudt en de propaganda begint, is een onbeantwoorde vraag.

Een ommetje langs Club Solo, zoals altijd het buitenbeentje binnen het parcours, biedt hierna een welkom rustpunt, met het buitenwereldse werk van de Nederlandse kunstenares Marjolijn Dijkman. Haar uitgepuurde video’s en installaties onderzoeken de verhouding tussen de mens, zijn directe omgeving en de kosmos. Kijk daar, dat kleine stipje op de kaart van het zonnestelsel, dat is die mensenplaneet vol kouwe drukte. Dijkman doet het zonder uitroeptekens, en dat alleen al maakt haar bijzonder op dit festival.

“2020 was invented by historians to sell more history”, lolbroekt even later iemand op Twitter. Breda Photo 2020 biedt alvast een mooie doorsnede van de winkelwaar.

Breda Photo loopt nog tot 25 oktober. Tussen 23/9 en 25/10 staan ook een aantal digitale masterclasses.