AFVALLIGE EN BEKEERLING. De islam in recente Nederlandse romans

Op 2 maart 2007 verscheen in NRC Handelsblad een bericht met de kop “El Bezaz opnieuw bedreigd”. Naima El Bezaz had het namelijk gewaagd een roman te publiceren waarin de islam niet al te positief wordt afgebeeld. Deze roman, De verstotene (2006), draait om de zeventienjarige Marokkaans-Nederlandse Mina, die kritisch is ten aanzien van het geloof van haar ouders, en daarom door haar familie verstoten wordt.

De bedreigingen aan het adres van El Bezaz kwamen van moslims die in de schrijfster, net als in haar hoofdpersonage, een afvallige zagen, iemand die spotte met de islam. De ophef over De verstotene liet, hoe vervelend ook, één ding duidelijk zien: de roman is geen dood genre. Door El Bezaz wordt de roman gebruikt als een serieuze vorm van engagement, en zo werd hij door haar bedreigers ook opgevat. Ook de literaire kritiek had veel aandacht voor de wijze waarop de auteur via haar werk stelling neemt in het maatschappelijke debat.

In feite gebeurde hier literair gezien exact wat Thomas Vaessens, hoogleraar moderne letterkunde aan de UvA, in 2009 bepleitte in zijn boek De revanche van de roman. Het laatste hoofdstuk van dit boek is een pleidooi om “literaire teksten [te] lezen als ideologisch geladen interventies van auteurs in de publieke sfeer.” Hoewel El Bezaz in het boek van Vaessens niet voorkomt, is zij precies het soort schrijver dat hem voor ogen staat: maatschappelijk betrokken, niet schrijvend vanuit een ivoren toren, als persoon net zo goed deelnemend aan het maatschappelijk debat als door middel van haar werk.

De “publieke sfeer” waar het in dit concrete geval om gaat, is het Nederlandse islamdebat, dat in 2006 al geruime tijd bezig was en sindsdien onverminderd doorgaat. Centraal daarin staat vaak de vraag: in hoeverre zijn “de islam” en “het Westen” onverenigbare grootheden?

In wat volgt zal ik aan de hand van een tiental recente prozawerken op deze vragen ingaan: hoe wordt in de contemporaine literatuur gereflecteerd op de aanwezigheid van de islam in Nederland, op de verhouding tussen islamitische en westerse waarden? Ofwel: hoe zijn hedendaagse romans te lezen als interventies in de publieke sfeer?

"