Postkoloniaal België en Nederland

Zijn de renovatie en dekolonisatie van het AfricaMuseum gelukt? Kiza Magendane bezocht Tervuren met gemengde gevoelens.

Het debat over dekolonisering staart zich al te vaak blind op symboolkwesties, en daardoor ontstaat geen toenadering, maar juist nog meer polarisering.

Er bestaan grote verschillen tussen hoe België zijn koloniale verleden bekijkt en hoe dat in het buitenland gebeurt.

Het Museum in Den Haag gaat op zoek naar Johan Maurits van Nassau-Siegen (1604-1679).

Was hij wel zo’n antikoloniale rebel? En hoe zat het met zijn voorkeur voor jonge meisjes?

De kunstenares ontmantelt stereotypen over vrouwen en mensen van kleur.

Astrid Roemer levert met dit boek een belangrijke bijdrage aan de postkoloniale Nederlandstalige literatuur.

‘Ce magnifique gâteau!’ is een stopmotionfilm over het koloniale verleden van België, gemaakt door Emma De Swaef en Marc James Roels.

Literair erfgoed kan reliëf geven aan actuele kwesties. Lees maar wat Vondel dichtte over Johan Maurits, de naamgever van het Mauritshuis die nu omstreden is vanwege zijn betrokkenheid bij slavenhandel. Het Mauritshuis wijdt een zaal aan zijn bouwheer.

Dit is geen film óver maar mét de Marrons. Een cruciaal verschil.

Wat wringt, is de eenstemmigheid bovenop een verhaal dat schreeuwt om vele stemmen.

Nederlandse historici zijn er lang vanuit gegaan dat het belang van de Atlantische slavernij voor de Nederlandse economie van de achttiende eeuw marginaal was. Die veronderstelling blijkt nu onjuist.

Roland Gunst – half Vlaams, half Congolees – verwerkt zijn zoektocht naar een eigen identiteit in verschillende vormen: installaties, performances, film- en videowerk.

Moeten België en Nederland zich excuseren voor het leed dat ze in de voormalige kolonies veroorzaakten? Een collectief wit schuldgevoel aankweken, is contraproductief. Maar een besef van privilege kan ons wel minder blind maken voor moderne slavernij.

Nederland heeft zijn taal niet opgelegd in de koloniën, waardoor taalnationalisme er geen rol speelde. Daarom verengelst Indonesië zo snel.

Recensie van: JUR VAN GOOR, Jan Pieterszoon Coen [1587-1629]. Koopman- koning in Azië, Boom, Amsterdam, 2015, 575 p.

2010 is een jubileumjaar voor Congo: de vroegere Belgische kolonie viert vijftig jaar onafhankelijkheid. Toch is er weinig vrolijkheid te merken.

Herlinde Leyssens vertelt het verhaal van een sterke, rebelse, naar avontuur hunkerende vrouw, die zich niet laat stoppen.

‘Ik, blanke kaffer’: een vernietigende zedenschets van de mores onder de Belgische kolonialen.

In Arsène Schrauwen, zijn tot nog toe beste boek, verzon Olivier Schrauwen het verblijf van zijn grootvader in Belgisch Congo in de jaren na de Tweede Wereldoorlog.

In zijn roman De mensengenezer schetst Koen Peeters een onvergetelijk portret van antropoloog René (Renaat) Devisch (1944-2020).

Spullen in een museum spreken met elkaar, schreef de Turkse Nobelprijswinnaar Literatuur Orhan Pamuk. Collega-schrijver Koen Peeters mocht Pamuk ooit begeleiden tijdens een bezoek aan het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika. Peeters keek toen naar een man die naar een museum keek: met gulzige, literaire ogen zocht Pamuk naar de liefde, de kleine angsten, de treurigheid in al die uitgestalde voorwerpen.

“Ben ik schuldig aan het kolonialisme van mijn voorvaderen?”, vraagt de Vlaamse schrijver David Van Reybrouck zich af in zijn brief in de reeks Beste Multatuli,.... “Ik probeer het krampachtig; het lukt me niet.”

Bespreking van drie publicaties over de Nederlandse betrokkenheid bij de slavernij en de slavenhandel. P.C. Emmer, \De Nederlandse slavenhandel 1500-1850\" (De Arbeiderspers, Amsterdam/Antwerpen, 2000) K. Ratelband, \"Nederlanders iun West-Afrika 1600-1650. Angola, Kongo en Sao Tome\", bezorgd door René Baesjou (De Walburg Pers, Zutphen, 2000.) H. van der Zee, \"'s Heeren slaaf. Het dramatische leven van Jacobus Capitein\" (Balans, Amsterdam, 2000)."

Welke rol spelen de Indische Letteren, in de ruimste zin van het woord, anno nu, een mensenleven na het einde van het koloniale tijdperk, in een Nederland dat bijna onherkenbaar is veranderd? Sinds de Max Havelaar behoren de Indische Letteren tot het beste wat Nederland op literair gebied te bieden heeft, en dat is niet veranderd. Nog altijd spelen ze koloniale mythen en werkelijkheden kritisch tegen elkaar uit, en vinden ze woorden voor pijnlijke, halfvergeten zaken.

Inleiding tot “Beste Multatuli,…”, een extra katern in Ons Erfdeel met brieven aan de auteur van Max Havelaar. Deze teksten werden geschreven naar aanleiding van de gelijknamige lezingenreeks die het Vlaams-Nederlands Huis deBuren organiseerde in het Multatuli-jaar 2010. Schrijvers namen de pen op en vroegen de meester van het brievengenre om advies over interculturaliteit en (post-)kolonialiteit. Ons Erfdeel publiceert deze brieven in samenwerking met deBuren.

Uitgebreide recensie van: David Van Reybrouck, Congo. Een geschiedenis, De Bezige Bij, Antwerpen, 2010, 680 p. Historicus H.L. Wesseling mist weliswaar wat analyse, maar is toch zeer te spreken over dit boek, dat de Libris Geschiedenis Prijs 2010 won.

In de nacht van 26 op 27 augustus 1958 ging in het Attractiepark van de Expo in Brussel het grotendeels uit bamboe opgetrokken Hawaiian Village in vlammen op. Hoe merkwaardig het ook klinkt: die gebeurtenis markeert voor pophistorici en -journalisten in Nederland de doorbraak van rock-’n-roll van eigen bodem. Het vorig jaar verschenen boek Helden van toen: The Tielman Brothers en de Nederlandse rock-’n-roll 1957-1967 werpt meer licht op de manier waarop die band na de brand uit de as herrees, en voegt relevante details toe aan het verhaal over de impact op de Nederlandse popgeschiedenis. Zestig jaar na datum kunnen we de balans opmaken van de oerknal van Expo 58.

Bespreking van deze interessante en veelzijdige essaybundel die verscheen bij de 135e verjaardag van de afschaffing van de slavernij. Gert Oostindië (red.), \Het verleden onder ogen. Herdenking van de slavernij\" (Uitgeverij Arena/Prins Claus Fonds, den Haag, 1999, 223 p.)"

Recensie van: Guy Vanthemsche, Congo, Lannoo, Tielt, 2007, 328 p.

Brief aan Multatuli door zijn biograaf Dik van der Meulen. Hij schrijft: “Wie lezen kan, weet dat het boek, honderdvijftig jaar na verschijnen, van toepassing is op Indonesië – maar allerminst op dat land alleen.”

Judith van der Wel trok naar Indonesië om de sporen van haar voorouders te zoeken. “Tijdens mijn reis zal ik een ambivalent gevoel bij de Nederlandse erfenis in Indonesië blijven houden.”

Wat is, vijftig jaar na zijn onafhankelijkheid, de maatschappelijke betekenis van Indonesië voor Nederland? De auteur komt tot de conclusie dat door de noodzaak van een voortdurende mentale dekolonisatie Indonesië ook vandaag voor Nederland een maatschappelijke betekenis blijft behouden.

De auteur heeft in het Erasmushuis in Jakarta, Indonesië een lezing gehouden over Van Gogh. Hij schetst de positie van het Nederlands in Indonesië.

Tot en met 9 oktober 2005 loopt in het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika van Tervuren de tentoonstelling Het geheugen van Congo. Maarten Couttenier gaat in dit artikel in op verschillende thema's die op de tentoonstelling aan bod komen: geweld en economie onder Leopold II, de representatie van Congo en de studie van Congo in België. Hij heeft ook aandacht voor de plaats die deze tentoonstelling inneemt in de geschiedenis van het museum.

Over de bemiddelingsrol van het Nederlands bij de studie van geschiedenis, recht, filosofie, christelijke godsdienst; over het Erasmushuis.

Toen aan het einde van de Tweede Wereldoorlog ook Indonesië en Nieuw-Guinea bevrijd werden, was er daar volgens ooggetuigen maar weinig vreugde te bekennen. ‘Je kunt het niet vergelijken met de Europese bevrijding, waar de Amerikanen, Engelsen en Canadezen als makkers en bevrijders werden binnengehaald. In Tarakan keek de bevolking naar ons, maar ze stak de vlag niet uit en ze juichte niet, geen sprake van. Later waren we jaloers, toen we hoorden hoe het in Europa toegegaan was,' oordeelt de Surinaamse auteur Hugo Pos achteraf. Wat voor Europa terugkeer naar de democratie betekende, was voor de Indonesische bevolking immers slechts vervanging van machthebber. De nationalisten verklaarden zich onafhankelijk. Op dat keerpunt in Nederlands koloniale geschiedenis was Hugo Pos in Indonesië om er de mogelijke collaboratie van de inwoners met de Japanners te berechten. Hij kwam daarbij moreel in een steeds moeilijker parket terecht en ‘ruilde de zekerheden van het negentiende-eeuwse kolonialisme in voor de onzekere vragen van de twintigste eeuw', constateerde Jos de Roo in het nawoord op zijn radio-interviews met Hugo Pos die hij bewerkte in Oost en West en Nederland, waaruit het bovenstaande geciteerd is.

Hugo Pos (ºParamaribo 1913) heeft een werkzaam en avontuurlijk leven geleid en is ook nu hij een hoge leeftijd bereikt heeft nog steeds actief op literair-cultureel gebied. Hij groeit op in een joods milieu te Paramaribo, in een familie die al vanaf de eerste helft van de vorige eeuw in de kolonie Suriname woont.

Nederland herbergt ruim 600.000 vreemdelingen. Een deel van hen wordt als vreemdeling ervaren: woonwagenbewoners, Molukkers, Surinamers, Antillianen, buitenlandse werknemers en vluchtelingen. Het Nederlands beleid t.a.v. deze groepen wordt vastgelegd in de Minderhedennota. Het minderhedenbeleid gaat uit van de opvatting dat leden van minderheidsgroepen in Nederland kunnen blijven en dat zij niet gemotiveerd worden om naar hun land terug te keren. Ondertussen blijken er in de maatschappij duidelijk discriminerende tendensen te bestaan, waardoor dit beleid moeilijk te realiseren valt.

In haar brief in de reeks \Beste Multatuli,...\" schrijft Ellen Ombre over Suriname, haar geboorteland. “Het is niet vrolijk wat ik te vertellen, maar een poging de stand van zaken te beschrijven.” "

Bespreking van de bundel \Koloniale taalpolitiek in Oost en West. Nederlands-Indië, Suriname, Nederlandse Antillen, Aruba\" (Amsterdam University Press, Amsterdam, 1997, 304 p.) waarin elf artikelen opgenomen zijn over de door Nederland gevoerde koloniale taalpolitiek in de Oost-Indische bezittingen, maar ook in Suriname en het Caraïbisch gebied. De bundel staat onder de redactie van Kees Groeneboer."

Recensie van: Michiel van Kempen & Wim Rutgers (samenst.), Noordoostpassanten. 400 jaar Nederlandse verhaalkunst over Suriname, de Nederlandse Antillen en Aruba, Contact, Amsterdam, 2005, 711 p.

Cynthia Mc Leod heeft zich de laatste decennia ontpopt als de schrijfster van populaire historische romans over Suriname.

Iedereen wil wel wonen in het Nederland dat deze uit Suriname afkomstige komiek vertegenwoordigt.

Recensie van: JOHN LEERDAM EN NORALY BEYER (RED.), Suriname en ik. Persoonlijke verhalen van bekende Surinamers over hun vaderland, Meulenhoff, Amsterdam, 2010, 288 p.; MICHIEL VAN KEMPEN (RED.), Voor mij ben je hier. Verhalen van de jongste generatie Surinaamse schrijvers, Meulenhoff, Amsterdam, 2010, 254 p.; KO VAN GEEMERT, Paramaribo brasa! (Het Oog in 't Zeil Stedenreeks 16), Bas Lubberhuizen, Amsterdam, 2010, 228 p.

Naar aanleiding van de voltooiing van haar romantrilogie, bespreekt Den Boef het werk van Roemer. Deze Surinaamse auteur beschrijft een caleidoscoop van gevoelens, dromen en symbolen, van fantasieën en herinneringen. Haar werk kan dan ook vergeleken worden met dat van auteurs als S. Rushdie.

In Suriname circuleren twee concurrerende verhalen over de onafhankelijkheid. Beide zijn gedateerd: er is ruimte voor een nieuw verhaal.

In 1985 verschenen twee boeken over de beginperiode van het Belgisch kolonialisme, gericht op het grote publiek. Beide auteurs hadden duidelijk de intentie om een beeld te geven van de onmenselijkheid van die eerste fase, maar dit ging wel ten koste van het wetenschappelijk serieux. Daniël Vangroenweghe, \Rood Rubber. Leopold II en zijn Kongo\", Elsevier, Brussel-Amsterdam, 1985. A.M. Delathuy, \"E.D. Morel tegen Leopold II en zijn Kongostaat\", EPO, Antwerpen, 1985."

Analyse en evaluatie van twee regies van de Vlaamse regisseur Raven Ruëll: “Het leven en de werken van Leopold II” door KVS / de bottelarij en “Antigone” door Theater Antigone.

\Het leven en de werken van Leopold II\", door de Nederlandse Comedie. Regie: Hugo Claus."

Recensie van: Gert Oostindie, De parels en de kroon. Het koningshuis en de koloniën, De Bezige Bij, Amsterdam, 2006, 192 p.

Recensie van: WIM VAN DEN DOEL, Zo ver de wereld strekt. De geschiedenis van Nederland overzee vanaf 1800, Bert Bakker, Amsterdam, 2011, 506 p.